İspanya İç Savaşı sırasında açık olan 1937 Paris Fuarı, sanatçıların vahşet karşıtlığı hakkında konuşmasına izin verdi. Fiona Macdonald, resimlerin propagandaya dönüştüğü anları inceliyor.
26 Nisan 1937’de Nazi Alman ve İtalyan bombardıman uçakları Basque Guernica şehrine saldırdı. Üç saat boyunca eski kentin dörtte üçünü yok edip, yüzlerce insanı öldürüp yaraladılar. Baskın, raporlara göre “askeri tarihte benzersizdi” ve tarihteki en ünlü savaş karşıtı tablolardan birine ilham verdi. Barselona’daki Mayoral Galeri’de Londra’da sahnelenen yeni bir sergi, İspanyol İç Savaşı’nın vahşetine cevap veren bir grup sanatçıyı onurlandırdı.
Bu sanatçılar, bombalamadan bir ay sonra ve İç Savaş başladıktan sadece 10 ay sonra açılan 1937 Paris Fuarı tarafından bir araya getirildi. Sergi, genellikle iki ulusun rekabeti için hatırlanır: Almanya, tepesinde dev bir kartal ve gamalı haç bulunan anıtsal granit kulesi ve mermer kaplı yapısı, bir çekiç ve orak tutan iki figürden oluşan daha büyük bir heykeli ile Sovyetler Birliği. Yine de anıtlardan daha büyük olan mütevazı bir projeye ev sahipliği yaptı. Mayoral’in sergisi, İkinci İspanyol Cumhuriyeti’nin, Franco’nun yükselen otoriterlik zemini karşısında, General Franco’nun dünyanın geri kalanına yaptığı zulmü açığa çıkarmanın bir yolu olarak gördüğü İspanyol pavyonunun 80. yıldönümünü anıyor.
General Franco’nun hırsları Nazi ve Sovyet mimarlık tekilliğinden çok uzaktı. Avrupa savaşa doğru gittikçe, İspanya’daki durum dünya çapında önem kazandı. Pavyon, Faşizm ve Komünizm güçleri için bir savaş alanı oldu ve zamanın en büyük sanatçılarının bazılarından esinlenerek ilham verdi. Pablo Picasso, Julio González, Joan Miró, Alexander Calder, Alberto Sánchez ve José Gutiérrez Solan hepsi İspanyol pavyonunda gösterildi.
Picasso, pavyon için bir duvar resmi oluşturmaya yetkiliydi ve 1937’de daha önce Franco’nun Rüyası ve Yalanı adlı bir dizi anti-milliyetçi imge başlatmaya başlamıştı. Franco’nun müttefikleri tarafından Guernica’ya düzenlenen saldırı raporlarını okuduktan sonra, Picasso faşizme karşı daha geniş bir mücadeleyi simgeleyen bir resim üzerinde çalışmaya başladı. Sanat tarihçisi Fernando Martín Martín’e göre, “Modern savaş tarihinin ilk zamanlarında, bir kasaba ve sivil nüfusu, hem bir korkutucu taktik olarak hem de savaş makinesini test etmenin bir yolu olarak yok edildi.” Martín Martín , “Picasso’nun duvar resmi için konusunun ne olacağını biliyordu” diyor.
Guernica’da, acı ve ölüm okyanusuyla İspanya’yı batırmış olan askeri sınıfın nefretini açıkça ifade ediyorum.
Pablo Picasso
Guernica adlı eseri Mayoral’da sergilenmiyor (Madrid’in Reina Sofía Müzesi’nde sergileniyor) – ama Mayarol’da Picasso’nun kız arkadaşı Dora Maar’ın fotoğraflarını da içeren görüntüler var. Picasso’nın duvar resmini tamamlaması bir aydan fazla sürdü. Resim yaparken, milliyetçileri desteklediği söylentileriyle mücadele etmek için Picasso bir bildiri yayınladı: “Çalıştığım panelde, Guernica diye bahsettiğim çalışmamda ve son zamanlardaki tüm sanat çalışmalarımda, İspanya’yı bir acı ve ölüm okyanusunda batırmış olan askeri sınıfa duyduğum nefreti açıkça belirtiyorum”.
Siyasi tuval
Pavyon için parçalar yaratan sanatçılar amaçlarında açık sözlüydü. Mayoral sergi sorumlusu Juan Manuel Bonet şöyle diyor: “Pavyondaki tüm büyük eserler bir komisyonun meyveleriydi. Bu komisyonla ilgili özel bir şey, politik bir komisyon olarak tasarlanmamış olmasıydı; sanatçılar böyle bir şekilde tepki göstermeye başladılar.”
Bazıları için yeni bir bakış açısıydı, diyor Bonet. “1936’dan önce ne Picasso ne de Miró çok politik değildi; ama İspanya İç Savaşı bunu değiştirdi.” Ona göre, 1937’de Picasso’nun Franco’nun Rüya ve Yalancısı ve Miró’nun Aidez l’Espagne’i (İspanya’ya yardım et), sanatçıların ilk açık politik çalışmaları. “Daha sonra kariyerlerinde, Picasso 1944’te Fransız Komünist Partisine katıldı ve Miró, Franco’nun rejiminde 1960’lar ve 70’ler boyunca çok aktif olmaya devam etti.”
Amerikalı heykeltıraş Alexander Calder’ın pavyona yaptığı katkı da bir propagandaydı. Cumhuriyetçi bir savunucunun ve Miró’nun büyük bir dostu olan Calder, başlangıçta İspanyol olmadığı için bir sanat eseri oluşturma iznini geri çevirmişti, ancak İspanya’dan bir mermer çeşmenin yeniden düzenlenmesi sonrasında organizatörler bunu desteklemişti. Calder tarafından yaratılan heykeller “Almadén” olarak sınıflandırılana kadar bir dizi heykelden dökülen cıva ile dolduruldu.
Cumhuriyetçilerle bu sözcük yankılandı. Bu, Mart 1937’de Franco’nun birlikleri tarafından saldırıya karşı düzenlenen bir kalenin adıydı. Bu silahlar, silah üretiminde kullanılmaya değer bir cıva birikimi ile ünlüdür. Calder’ın parçası olan Merkür Çeşmesi, Cumhuriyetçi direnişin sembolü olarak ikiye katlandı. “Pavyonda hiçbir şey niyetten bağımsız değildi.” diye yazıyor Martín.
Guernica bir resim değil, graffiti olsa da, bir dahi tarafından yapılan grafitidir.
José Bergamín
Sergi, Joan Punyet Miró ile tarihçi ve torunu olan Joan’ı bir araya getirdi. Sergi, yapı malzemesinin üzerine boyanmış bir duvar resmi, köşkün dağılmasından sonra kaybolan veya yok edilen Büyükbabası’nın El Segador’un (Reaper) yeniden inşasını içerir. Büyük bir kafa ile bir Katalan köylüsü gösteren resim, İspanya olaylarında öfke çığlığı oldu. “Tabii ki bunu bir protesto olarak düşünmüştüm” dedi Miró. “Katalan köylüsü, güçlü, bağımsız, direncin bir sembolüdür.”
Pop-up propagandası
Hem Reaper hem de Guernica, Sovyet komünizm propagandası tarzında yaratıldı, duvar resimlerinin “büyük politik propaganda posterleri gibi göründüğünü” savunarak; “Kitleleri kışkırtmayı amaçlayan politik bir sebep için propaganda ve ajitasyona dayalı geçici sanat” der Joan Punyet Miró. Şair José Bergamín Guernica’yı şöyle değerlendirir; “Guernica bir resim değil, graffiti olsa da, bir dahi tarafından yapılan grafitidir”.
Kalitesiz tuval üzerine boyanmış Guernica kolayca tahrip olabilir. Punyet Miró’ya göre, “Her ikisi de zorlu, dayanıklı destek seçmedi, çünkü bunların geçici şekilde tasarlanan ve sonra pavyonla birlikte ortadan kalkacak geçici işler olduğunu önceden biliyorlardı… Guernica, Miró’nun duvar resmi ile aynı kaderi yaşadı çünkü Picasso’dan Londra’ya ve daha sonra Amerika’ya göndermesi istendi ”.
“Demokrasi geri gelene kadar resim İspanya’ya dönmedi.” Juan Manuel Bonet
Anlaşıldığı gibi, pavyon sadece bir başlangıçtı. Bonet, Guernica’nın 1938’de İngiltere’yi gezdiğini söylüyor. “Picasso daha sonra resmi New York’taki MoMA’ya emanet etti, çünkü resminin demokrasi geri gelene kadar İspanya’ya dönmemesini istedi. Bu sembolik olarak çok önemliydi.”
Karanlık bir merceğe doğru
Guernica, ilerleyen yıllarda daha derin bir anlam kazandı. Bonet, “Bask şehrinde bu kadar çok insanı öldüren bombaların yanı sıra, İspanyol İç Savaşı ve içindeki sivillerin kaderi hakkında konuşuyor” diyor. “Ayrıca tüm savaşlara dikkat çekiyor”. Fransız yazar Michel Leiris’e göre “Eski trajediyi tasvir eden siyah beyaz bir tuvalde… Picasso ayrıca s, kötü kader mektubumuzu da yazıyor: Sevdiğimiz her şey kaybolacak”
Yine de içinde umut vardı. Martin’e göre, Picasso çığlık atan figürler ve cesetler arasında bir yol gösterici ışık bıraktı. “Üstte, bir pencereden dışarı uzanan, kandili olan bir kadın, paniği ve karanlığı aydınlatmak istiyor gibi görünüyor.”
Guernica, Goya’nın İspanya’nın Napolyon işgaline direnişini anımsatan çalışmalarını yineleyen eski bir gelenek haline geldi. Reina Sofía’daki müze müdürlerine göre, “Goya’nın politik eleştirisine getirdiği grotesk vizyon, sanatçıların bugünkü görüşlerini yaratmak için güçlü bir araç olarak halen var.” Picasso, Goya’nın “İspanya’nın karmaşık siyasi ve dini gelenekleri üzerindeki karanlık bakış açısını” takdir etti.
Galeri direktörü Jordi Mayoral, “Picasso, Miró, Calder ve González bize İspanyol İç Savaşı gibi büyük anların bizi taraf tutmaya zorladığını öğretti” diyor. “Bu sanatçıların pavyon için yarattığı eserler, halen İspanyol kolektif hafızasının bir parçasıdır; sanatçılar İç Savaş’ta önemli bir dönüm noktasını ve ülkenin demokrasi ve faşizm arasındaki mücadelesini temsil ettiler”.
Picasso’nun kendisi de kararını özetledi, 1937’de şöyle demişti: “Manevi değerlerle yaşayan ve çalışan sanatçıların, en yüksek insanlık ve uygarlık değerlerinin söz konusu olduğu bir çatışmaya kayıtsız kalamayacağına ve kayıtsız kalmaması gerektiğine her zaman inandım ve inanıyorum.”
Yazar: Fiona Macdonald
Çevirmen: Elif Kaya
Kaynak: bbc
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır. Düşünbil Portal’da yayımlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.