“Gösterişçi tüketim” iktisat biliminde en çok ilgi gören olgulardan biridir. Tüketiciler satın aldıkları yüksek fiyatlı mallarla hayal ettikleri sosyal statülere ve prestije sahip olduklarını düşünmektedirler. Günümüzde de bu durum birçok tüketicinin geliri sabit olmasına rağmen borçlanma yoluyla en çok tercih edilen markalı malları talep etmelerine neden olmaktadır. Peki bu malların fiyatları arttıkça taleplerinde azalma mı yoksa artma mı olmaktadır?
Ali bir markette kasiyerlik yaparak geçimini sağlamaktadır. Geçen ay satın almış olduğu A marka cep telefonunun birçok özelliğinin henüz nasıl işlediğini bilmemektedir. Çalıştığı markette kendisi gibi kasiyerlik yapan Ahmet ise Ali’nin cep telefonu olan A marka telefondan fiyatı çok daha yüksek olan ve birçok tüketici tarafından da tercih edilen B markaya sahip olan telefonu satın almıştır. Bu B marka telefonun A marka telefon ile özellikleri aynıdır fakat fiyatı Ali’nin telefonundan daha fazladır. B marka telefona sahip olan Ahmet tüm market çalışanlarının yeni aldığı bu telefonunu görmeleri için sürekli telefon görüşmeleri yapmaktadır. Diğer market çalışanlarının ilgisini çekmeyi başaran Ahmet artık market için daha tanınır hale gelmiştir. Ali maaşında hiçbir artış olmamasına rağmen bulundukları toplulukta Ahmet’i ona göre daha prestijli hale getiren B model telefonu mu satın alacak yoksa elindeki telefonla görüşmelerini yapmaya devam mı edecektir?
Ali’ nin tüketici davranışını, Thorstein Veblen 1899 yılında ilk kez yayımlanan “The Theory of The Leisure Class” (Aylak Sınıf Teorisi) eserindeki tüketimin gösteriş amacı ile de yapılabileceği fikri ileri açıklayabiliriz (Ünal vd., 2010: 107). Veblen’e göre toplum içindeki bazı bireyler temel fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçları haricinde sadece başkalarını etkileme amacı ile de tüketimde bulunabilirler. Satın alınan her yeni pahalı ürün, bireyleri bulundukları sınıfta daha yüksek statülü hale getirecektir. Böylece bireyler tüketim kalıplarını, statü sağlayan mallar ve kendi ihtiyaçları için daha faydalı mallar arasından tercihlerle belirlemektedir (Erdoğan ve Açıkalın, 2005: 8). Ayrıca Veblen’in teorisinde anlattığı “aylak sınıf” yüksek gelirli ve çalışmayı sevmeyen bireylerden oluşmaktaydı. Ali “aylak sınıf”a mensup bir tüketici olmamasına rağmen bir “tüketim canavarı” (Frank, 2013: 106) olarak hareket edip borçlanma yoluyla da olsa A marka telefon ile aynı özelliklere sahip B marka telefonu satın alacak mıdır? “Kapital”de Karl Marx’ın bundan yüz elli yıl önce anlattığı kapitalizmin işleyiş yasaları günümüzde Ali’nin tüketim davranışını etkileyecek midir?
Sonuç olarak Ali kısıtlı geliri olmasına rağmen onun için A marka telefon ile aynı özelliklere sahip B marka telefonu fiyatı fazla olmasını göz önüne almayarak faydasını maksimize etmek için satın alacaktır. Gelirinin kısıtlı olması Ali’yi X Bankası’ndan borçlanacağı kredi ile telefonu almaya itecektir. Bu durum da Ali’yi küreselleşme ile ortaya çıkan tüketim canavarı olarak tanımlamamıza neden olacaktır. Çalıştığı markette ve oturduğu mahallede prestijini arttırmak için belki de günlerce kıt kanaat geçinecek de olsa B marka telefonu pek de fazla düşünmeden satın alacak, uzun süre ödeyeceği bir borca girecektir. Günümüzde etrafımızda sayıları her gün artan Ali karakteri kapitalizmin etkilerini gözler önüne sermektedir, her ne kadar Ali telefonu ile konuşurken bunun farkında hiçbir zaman olmayacak olsa da.
KAYNAKÇA
Açıkalın, Sezgi ve Erdoğan L. (2005).Veblen’ci Gösteriş Amaçlı Tüketim. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi.1-18.
Frank,R. Darwin Ekonomisi (H.Baltalı, Çev.) İstanbul: Efil Yayınevi.
Ünal, Alsay. ve Akbulut Ö. (2013). Materyalizmin Statü Tüketimi Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi.
Veblen, T. (1995). Aylak Sınıf ( İ. User, Çev). İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası.
Veblen, T.(2007). The Theory of the Leisure Class. Oxford, GBR: Oxford University Press.
Yazar: Ayten Nahide Korkmaz
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır.