Current Biology’de yayımlanan ve ünlü Milgram Deneyi’nin (1961) devamı olarak tasarlanan çalışmanın cevap aradığı soru şu: İtaat eden birey, kendini davranışlarından sorumlu özne olarak görür mü?
Geçtiğimiz ay Current Biology’de yayımlanan çalışma, Londra ve Brüksel’li psikolog ve nörobilimcilerin ortak projesi. İtaat eden birey, kendini davranışlarından sorumlu özne olarak görür mü? Bu çalışma ünlü Milgram Deneyi’nin (1961) devamı olarak tasarlanmış.
Yale Üniversitesi’nden Psikoloji Profesörü Stanley Milgram‘ın deneyi, Nazi subayı Adolf Eichmann’ın “Biz yalnızca emirlere uyduk” sözlerinden ilham almıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından Arjantin’e kaçan Eichmann, 1960’da Mossad ajanlarınca yakalanır ve yargılanmak üzere İsrail’e getirilir. Hannah Arendt’in Eichmann Kudüs’te kitabına ve “kötülüğün sıradanlığı” nitelemesine konu olan dava çok ilgi çeker.
Eichmann, savaşta yalnızca amirlere itaat ettiğini, kötülüğe alet edildiğini, ve asıl sorumlunun kendisi olmadığını söyleyerek af diler. Af dileği kabul görmeyen Eichmann 1962’de idam edilir. Aynı günlerde Milgram Yale’de Nazi suçlularının davranışlarını anlamaya çalışmaktadır.
Milgram Deneyi sözde öğrenme ve bellekle ilgilidir. Öğrencilere daha iyi öğrenebilmeleri için yanlış yaptıklarında elektroşok uygulanacaktır. Denekler, 4 dolar karşılığında katıldıkları deneyde öğrencilere yanlış yaptıklarında elektroşok uygulamakla yükümlüdürler. Öğrencilere aslında elektroşok uygulanmaz, bu bir kurgudur, ama onlar rol yaparak denekler tarafından şoka uğratılıyormuş gibi davranırlar. 40 denekten 26’sı, laboratuvar görevlisinin komutlarına itaat ederler ve öğrencilere verdikleri elektroşoku 450 V’a kadar yükseltirler.
Milgram Boyun Eğmenin Tehlikeleri başlıklı makalesinde, sıradan insanların otoriteye karşı çıkamayarak büyük kötülüklere alet olabileceğini öne sürer. Programda aktardığımız çalışma, benzer bir deneyde itaat eden bireyin psikolojisini ve beyninde olan değişiklikleri göstermeyi amaçlıyor.
İtaatçi birey, özgür iradesiyle davrandığı duruma kıyasla, kendini ediminin tam faili olarak görmüyor, sorumlu hissetmiyor. Otoriteye boyun eğerek davranan bireyin zaman algısında ve beynindeki bilgi işlemede de farklılıklar gözleniyor.
Bu çalışma, yazarlardan nörobilimci Patrick Haggard’a göre suç vakalarında itaat edenlerin yanısıra emir verenlerin de sorumlu tutulması gerektiğini gösteriyor.
Çalışmanın özeti: Nature
Makalenin tamamı: Current Biology