“Felsefi Film” ifadesini duyduğunuzda aklınıza ne geliyor? Büyük ihtimalle Matrix (The Matrix). “Biz kimiz?” ya da “Gerçeklik nedir?” gibi zamansız soruların keşfine yardımcı olan film veya film serisine verilebilecek en bariz örnek. Yoksa hayatlarımız aşırı zeki süper bilgisayarlar tarafından programlanmış, özenle hazırlanmış simulasyonlardan başka bir şey değil mi? Tamam, bu sonuncusu yakın döneme ait klasikleşmiş bir fikir olabilir ama Platon’un bu dünyadaki deneyimlerimizin görünüşün dışında gizlenmiş olan “gerçek” bir dünyadan kaynaklanan illüzyondan başka bir şey olup olmadığını değerlendirmesini istediği Antik mağara alegorisi ile yakından ilişkilidir. Matrix filmini etkileyen bir diğer fikir ise Rene Descartes’in bilinç ve bedenin ikicil ayrışma düşüncesidir ve bu konu zaten filmde de maksimum derecede dramatik bir yaklaşım ile ele alınmıştır.
Ama Matrix kendini klasik felsefe problemleri ile ilişkilendiren birçok başarılı filmden sadece bir tanesi. Mubi için 2010’da yayınlanan bir yazı yazan Matt Whitlock, “Felsefe Öğrencileri için 44 Temel Film” isimli bir liste derledi. Matrix’in yanı sıra, listede son yirmi yıl içerisinde yapılan – Truman Show [The Truman Show (“Plato’nun mağarasının modern filmlerdeki asıl evi”)], Sil Baştan (Eternal Sunshine of the Spotless Mind), Tesadüfler (I Heart Huckabees), John Malkovich Olmak (Being John Malkovich), Başlangıç (Inception) –filmlerinden söz ediliyor. Listede ayrıca Akira Kurosawa’nın Raşomon (Rashomon) ve Whitlock’un belirttiği “Absürd’ün Endişesi” ni örneklendiren Ingmar Bergman’ın Yedinci Mühür (The Seventh Seal) filmi gibi klasikler de mevcut. Tüm bu filmler “Ünlü Düşünce Deneyleri veya Ünlü Bir Felsefe Problemi Tartışması” alt başlığında görülebilir.
Listedeki bir başka kategori de “Bir Felsefeciyi Konu Alan Filmler”. Medya bilgini Slavoj Zizek’in bu kategoride söz ettiği iki film var. 2006 yapımı Sapığın Sinema Rehberi (The Pervert’s Guide to Cinema) ve 2005 yapımı Zizek!. Whitlock’ın listeyi derlediği zamandan bu yana Zizek, başka bir uzun metraj daha yaratma şansı yakaladı. 2012 yapımı Sapığın İdeoloji Rehberi (The Perverts Guide to Ideology). Zizek! filminin yönetmeni Astra Taylor, aynı zamanda ona 2009 yapımı Sorgulanmış Yaşam (The Examined Life) filminde de Peter Singer, Michael Hardt, Judith Butler, Sunaura Taylor ve Cornel West gibi isimler ile birlikte rol verdi. Belgesellerden sonra ise “Ana Karakteri Felsefeci Olan Filmler” kategorisi var. Bu kategoride Clancy Chassay’ın “huysuz mantıkçı”yı oynadığı Derek Jarman’ın Wittgenstein filmi, Jean Sylvere’nin başrolde olduğu Roberto Rosellini’nin 1958 yapımı Socrates* ve tabii ki Tony Steedman’ın “So-Crates” karakterini canlandırdığı Bill ve Ted’in Maceraları (Bill and Ted’s Excellent Adventure) filmleri gibi yapımlar mevcut.
Whitlock’ın listesindeki son üç alt kategori ise “ Belirli Felsefecilerin düşüncelerini konu alan filmler”, “ Ünlü Felsefecilerin Yazdıkları Kitapları Konu Alan Filmler” ve “ Diğerleri”. Son sıralara ise Whitlock, PBS kanalının sicim kuramı belgeseli Einstein’ın Rüyası (The Elegant Universe) ve Finlandiyalı performans sanatçısı M.A. Numminen’in farklı bir yorum kattığı Wittgenstein’ın Tractatus* yapımını koymuş. Whitlock araştırma alanını “ Bizleri derin ve çılgın olaylar düşünmeye sürükleyecek filmler” veya “ Klasik konu başlıklarına yeni varoluşsal şaşırtmacalar” gibi kategorileri eleyerek daraltmış. Bunların yerine “ Klasik felsefi düşünce deneylerinin vücut bulmuş hali gibi görünen filmleri ya da ana teması büyük bir felsefe problemi olan ve ciddi bir felsefe öğrencisinin anlaması gereken konu başlıklarını içinde barındıran filmler…” gibi kategorilere yer vermeyi tercih etmiş.
Bu tarz birçok listenin aksine bu liste kusursuz olduğunu iddia etmiyor ve dört yıl önce derlendiği tarihten bu yana listeye katılımı garanti olabilecek yapımlar üretti. Verilebilecek bir başka referans ise 2010 yapımı William G. Smith’in Socrates and Subtitles: A Philosopher’s Guide to 95 Thought-Provoking Movies from Around the World.* Bu kitap daha geniş bir araştırma alanına ulaşmamızı sağlıyor. Ama bana göre Whitlock’ın listesi Felsefe ve Film arasındaki ilişkiyi anlayabilmemiz için başarılı bir başlangıç noktası. Aşağıda listedeki ilk on filmi görebilirsiniz.
Zizek! (2005)
Examined Life (2008)
Derrida (2002)
The Ister (2004)
The Perverts Guide To Cinema (2009)
Being In The World (2010)
Bill And Ted’s Excellent Adventure (2001)
When Nietzsche Wept (2007)
The Last Days Of Immanuel Kant (1994)
The Alchemist Of Happiness (2004)
Konuyla ilgili bağlantılara göz atabilirsiniz.
Wittgenstein: Watch Derek Jarman’s Tribute to the Philosopher, Featuring Tilda Swinton (1993)
Watch The Reality of the Virtual: 74 Minutes of Pure Slavoj Žižek (2004)
Watch The Idea, the First Animated Film to Deal with Big, Philosophical Ideas (1932)
Daniel Dennett and Cornel West Decode the Philosophy of The Matrix in 2004 Film
Two Animations of Plato’s Allegory of the Cave: One Narrated by Orson Welles, Another Made with Clay
The Drinking Party, 1965 Film Adapts Plato’s Symposium to Modern Times
Download 100 Free Philosophy Courses and Start Living the Examined Life
©® Düşünbil (2023)
Yazar: Josh Jones
Çevirmen: Gökhan Çuhacı
Kaynak: openculture.com
