“Kıskançlar başkalarına beladır; ama kendilerine bir azaptır” — William Penn
Birçoğumuz, sadakatsizlik tehdidi altında öfkelenen, kıskanan ve tüm çeşit belalı, hatta tehlikeli davranışlar sergileyen ya da kaybetme kaygısıyla, ilişkiyi korumak için çeşitli eğilimlerde bulunan narsisistik insanlarla iç içe olmuştur… Bu, romantik ilişkilerde doğrudur ve iş, aile ve arkadaşlık gibi, kişilerarası tehdidin çeşitli biçimleri, algılanan güven ihlalleri ya da başka türlü şüpheli güdüler tarafından zaman zaman yönlendirilen tepkisel manevralara yol açan ilişkilerde de aynı anlam çıkarılabilir.
Bilinen modelde iki narsisistik çeşit vardır – büyüklenmeci (grandiyöz) ve savunmasız. Bazı ortak özellikleri olsa da, aynı değildirler. Uzlaşmacılık yerine bir tür uzlaşmazlık eğilimi, yetki verme ile açık manipülasyon gibi konularda birbiriyle örtüşürler. Güç, kontrol ve özsaygı risk altındaysa narsisizm tepki verişlerimizi şekillendirir.
Büyüklenmeci ve savunmasız narsisizm, bilişsel ve duygusal tepki kalıpları, kendilik imgesi ve bağlantılı kişisel özellikler açısından birbirinden farklıdır (Tortoriello & Hart, 2018). Güvenlik tehdidi karşısında, savunmasız narsisizm aşırı tepkiye yatkınlık gösterirken, büyüklenmeci narsisizm daha büyük sağlamlık ve kişinin kendisi hakkında daha az güvensizlik hissi gösterir.
Savunmasız narsisistler, belki de yüksek miktardaki nevrozlarından dolayı, tehdide karşı yıkıcı tepkiler vermeye eğilimlidirler; büyüklenmeci narsisistler ise yapıcı tepkiler vermeye yatkındırlar. Savunmasız narsisistler düşük özsaygı, sert savunma tepkileri, büyük güvensizlik ve başkalarının düşüncelerine önem vermesiyle ilişkiliyken, büyüklenmeci narsisistler daha güçlü özsaygı ve küçümsendiklerinde telafi amacıyla daha az savunma kullanma isteği, daha çok ısrarcılık ve çoğu zaman da gereğinden fazla gurur gösterirler.
Fakat günümüz teorilerinin aksine, araştırmalar, savunmasız ve büyüklenmeci narsisistlerin, romantik bir ilişkide sadakatsizlik tehdidine farklı tepki verip vermediğine dair özellikle bir inceleme yapmamıştır.
Kıskançlığa giriş dersi
Farklı narsisizm biçimlerinin sadakatsizlik tehditlerine karşı farklı tepkileriyle nasıl bağlantılı olduğunu daha iyi anlayabilmek için, narsisizm konusunda tecrübeli araştırmacılar Tortoriello ve Hart (2018), farklı sadakatsizlik senaryolarını simüle etme ve çalışma katılımcılarının, narsisizm ve ilgili parametlerin bir fonksiyonu olarak nasıl tepki verdiklerini inceleme amaçlı bir çalışma geliştirdiler.
Çalışmanın yazarları, mevcut anlayışa göre üç çeşit kıskançlık olduğunu belirtiyor: bilişsel kıskançlık, bir rakipten ilişkiye karşı hayali veya gerçek tehditler hakkında endişe duyma; duygusal kıskançlık, haset, öfke ve korku gibi olumsuz duygusal tepkiler grubu; ve davranışsal kıskançlık, ilişkiye yönelik tehdide karşı, partnere ve/veya rakibe karşı agresifleşme, gözetleme, intikam alma isteği ve kişinin kendi imajını arttırma gibi iletişim ve eylemler dahil olmak üzere davranışa dökülen tepkiler.
Guerrero ve Anderson (1998), ilişkiler saldırı altındayken kışkırtılabilecek, kıskançlığa bağlı altı motivasyonu açıklarlar: ilişkiyi sürdürmek için, özsaygıyı korumak ve ilişkinin geleceği ve/veya rakibin durumu hakkındaki belirsizliği (ve muhtemelen kaygıyı) azaltmak için yollar aramak, ilişkiyi yeniden değerlendirme çabaları ve bir şekilde öç alarak ilişkide eşitliği geri getirmek (örneğin, başka bir kişiyle bağlantı kurmak) gibi. Bunun gibi “ilişki güdüleri” önemlidir; çünkü kalıcıdırlar, genellikle bilinçdışı etkilerler ve ilişkiler sorunlu olduğunda daha etkilidirler.
İhanet tehdidine karşı “sıcak” ve “soğuk” tepkiler arasında önemli bir ayrım vardır: Sıcak tepkiler öfkeli duygular içerirken, soğuk tepkiler mesafeli bilişsel değerlendirme içerir. Genellikle, savunmasız narsisistler büyük ihtimalle sıcak tepkilere daha eğilimli olacaktırlar, büyüklenmeciler ise daha soğukkanlı ve stratejik tepkiler verecektirler. Son olarak, farklı sadakatsizlik tehditlerine bakmak önemlidir; çünkü duygusal sadakatsizlik, cinsel sadakatsizliğe göre farklı tepkilere yol açabilir. Genellikle erkekler ve kadınlar için farklı olduğu düşünülür, erkekler cinsel sadakatsizliğe tepkiliyken kadınların duygusal sadakatsizliğe daha tepkili olduğu düşünülür. (Bu çalışmada bakılmayan, fakat önemli bir unsur da sosyoseksüellik, –biyolojik cinsiyetin ötesine geçebilecek şekilde, kapalı ilişki yahut açık ilişkiye eğilim– olabilir).
İki bölümde çalışma
Tortoriello ve Hart, narsisizm derecesi ve türünü ölçtükten sonra, 269 üniversite öğrencisi sadakatsizliği tasvir eden kısa hikayeler sundu. Önyargıyı engellemek amaçlı, katılımcılara, çalışmanın iki aşaması arasında bağlantı kurmaları engellenerek iki farklı çalışma içinde oldukları söylendi. Çalışmanın birinci ayağında, katılımcılar büyüklenmeci ve savunmasız narsisizmin ölçeği Narsistik Kişilik Envanteri (NPI) ve Aşırı Duyarlı Narsisizm Ölçeği (HNS)’ni tamamladılar. Çalışmanın ikinci ayağında ise, katılımcılara ciddi romantik bir ilişkide cinsel ya da duygusal sadakatsizliği simüle eden dört kısa hikaye sunularak kendilerinin böyle bir durumla karşılaştıklarını hayal etmelerini istendi. Bu araştırma metodolojisi, çalışmanın katılımcılarının gerçek dünya koşullarında gerçekten nasıl hissedebileceklerini, düşünebileceklerini ve davranabileceklerini göstermiştir. Katılımcılar, kısa hikayeler referans alınarak neden ve nasıl tepki verecekleri sorulmuştur.
Katılımcılara aşağıdaki dört ilişkisel güdülerin, sadakatsizlik karşısında her birinin onları nasıl yönlendireceği soruldu: gücü ve kontrolü geri kazanma çabaları; ilişkide zayıflamış güven hissini geliştirme çabaları; yaralanmış özsaygıyı destekleme çabaları ve ilişkinin geleceğinin ve partneri ile nerede durdukları konusundaki belirsizliği azaltma çabaları. Diğer şeylerin yanı sıra davranışsal tepkileri, saldırma ve/veya kısıtlama tepkileri (ör. agresiflik, gözetleme, intikam) ya da yükseltme tepkileri (ör. daha çekici olma çabası) olarak bölerek üç tür kıskançlık tepkisi (duygusal, bilişsel ve davranışsal) değerlendirildi.
Bulgular
Yazarlar, bilişsel kıskançlığın ve duygusal kıskançlığın –temelde aynı altyapıyı ölçerek– birbiriyle fazlasıyla ilişkili olduğunu buldular. Böylece aynı bilgiyi ölçmek için iki farklı kategori kullanmak yerine basitçe “bilişsel-duygusal kıskançlığı” kullandılar. Analiz, Narsistik Kişilik Envanteri (NPI) ve Aşırı Duyarlı Narsisizm Ölçeği (HNS) sonuçlarının ilişkili olmamasından ötürü büyüklenmeci ve savunmasız narsisizmin ayrı kavramlar olduğunu onayladı. Önemli olarak, savunmasız narsisizm için cinsel ve duygusal sadakatsizlik için iki farklı istatistik modeli gerekti; cinsel ve duygusal sadakatsizliğe verilen tepkiler büyüklenmeci narsisizmle benzerdi.
Büyüklenmeci narsisizm: Büyüklenmeci narsisizm için, bilişsel-duygusal kıskançlık ilişkisel güdüye ilgili değildi. Öngörüldüğü gibi, büyüklenmeci narsisizm daha soğuk, daha az duygusal yükle ve takıntılı tepkilerle ilişkilendirilir. Büyüklenmeci narsisizmde bilişsel-duygusal kıskançlık ve davranışsal kıskançlık bağlantılı değildi. Katılımcı ne kadar büyüklenmeci narsisistse o kadar güce ve kontrole bağlı güdülerden ötürü iletişimi kısıtlanmış ve saldırgan iletişim ve eylemlerde bulundu. İlginçtir, sadakatsizlik türü (duygusal ya da cinsel) büyük narsisizm söz konusu olduğunda tepkide önemli farklılıklar yaratmamıştır.
Savunmasız narsisizm: Duygusal sadakatsizlik için, savunmasız narsisizm arttıkça bilişsel-duygusal kıskançlığın arttığı gözlendi. Diğer bir yandan, savunmasız narsisizm seviyesindeki artış, cinsel sadakatsizlik karşısında bilişsel-duygusal kıskançlığın artışı ile ilişkilendirilmedi. Savunmasız narsisizm direkt hem güç ve kontrol güdülerini hem de özsaygı artırma artırdı.
Büyüklenmeci narsisizme benzer şekilde, savunmasız narsisizm seviyesi arttığında, cinsel sadakatsizliğe tepki olarak, yalnızca güç ve kontrol güdülerinden ötürü, saldırgan ve kısıtlayıcı davranışsal kıskançlık arttı. Duygusal sadakatsizlik için, bilişsel-duygusal kıskançlık arttı ve farklı güdüler karışımıyla ilişkilendirildi: güç ve kontrol, güvenlik, özsaygı yenilemesi ve ilişkinin durumu konusundaki belirsizliği azaltmak için çabalar.
Savunmasız narsisizm arttıkça, duygusal sadakatsizlik daha büyük bilişsel-duygusal kıskançlığı beraberinde getiriyor, bu da gelişmiş güç ve kontrol güdüleri ve dolayısıyla daha saldırgan ve kısıtlayıcı taktiklere yol açıyor. Saldırıdaki ve kısıtlamadaki bu artışı dengelemek için, yüksek belirsizlik-azaltıcı güdüler, saldırganlık ve kısıtlama çabalarını hafifletiyor. Son olarak, savunmasız narsisizmde duygusal sadakatsizlik artan güvenlik güdüleri ve dolayısıyla artan kişisel gelişim taktikleri ile ilişkilendiriliyor.
Cinsiyet temelli bulgular: Erkekler kadınlara göre cinsel sadakatsizliğe duygusal sadakatsizlikten daha çok üzülürken, kıskançlık cinsiyete bağlı olarak farklılık göstermemiştir. Erkekler, kadınlara göre cinsel sadakatsizlikten sonra daha öfkeli olmaya eğilimlidirler; ancak sadakatsizliğin türüne karşı, biyolojik cinsiyete bağlı olarak duygusal tepkilerde farklılık olmamıştır. Son olarak, erkek ya da kadın olmak, narsisizmin sadakatsizlik tehdidine karşı vereceği tepkiyi değiştirmedi.
Değerlendirme
Bu araştırma, daha savunmasız karşıtlarına kıyasla büyüklenmeci narsisistlerin, romantik bir ilişkide sadakatsizlik tehdidi karşısında daha sakin, soğukkanlı ve kendine hakim olduğu hipotezini destekler. Basitçe söylemek gerekirse, büyüklenmeci narsisistler sadakatsizliğin cinsel mi ya da duygusal mı olduğu konusunu çok fazla umursamıyorlar; ancak potansiyel olarak kötüleyen bir durumda olmayı sevmiyorlar. Öyle bir durumda olduklarında, öncelikle güç ve kontrolü geri kazanmak için misilleme ve kısıtlayıcı taktikler kullanacaktır. Özsaygıları genel olarak sağlam kalır, bu yüzden kıskançlığı harekete geçirmez – aynı güçlü özsaygıları, onları ilişkilerine karşı körleştirebilir ve bu da ironik olarak sonunda ilişki problemlerine yol açabilir.
Diğer bir taraftan, daha savunmasız narsisistlerin ise düzensiz özsaygıları ve nevrotik eğilimleri vardır ve ilişkileri tehdit altındayken zihinsel ve duygusal olarak galeyana gelirler. Savunmasız narsisizmle, duygusal sadakatsizlik (belki de derin güvensizliği tetikleyerek) kıskançlığı cinsel sadakatsizlikten daha fazla besler. Savunmasız narsisizmle, kıskançlık eylemleri, hem güç ve kontrol hedefleri hem de zayıflayan özsaygıyı geri getirmek ya da ilişkiyi düzeltmek için çabalarla harekete geçirilir.
Cinsel sadakatsizlik, duygusal sadakatsizlikten daha fazla misilleme ve şüpheli davranışla ilişkilendirildi. Savunmasız narsisizm ile ilişkide belirsizlik ve güvensizliğe daha düşük tolerans vardır; kurtarmak yerine misilleme arzusunu körükler. Savunmasız narsisistler, gerçek ya da hayali sadakatsizlik tehdidi, yakınlık ve güveni geri kazanmaya çabalarken mesafe ve güvensizlik yaratmaya neden olan kaygılı ve aşırı hassas yapabilir – bu durumda hissettikleri şey, olasılıkla, korkudur.
Eğer narsisistik tarafı daha baskın olan biriyle karşılaşırsanız, narsisistik mi savunmasız mı olduğunu ayırt edin. Bu, size onların zihinsel ve duygusal durumlarını –kasten mi yoksa tepki olarak mı hareket ettiklerini, motivasyonlarının neler olabileceğini– daha iyi anlamanızı sağlayacaktır – özellikle ilişkilerde güven konularına gelince. Gelecek araştırmalar biyolojik cinsiyet, toplumsal cinsiyet ve sosyoseksüelliğin ilişki tehditlerine karşı narsisistik tepkilerle ilişkili olup olmadığını ve narsisistik davranışı yöneten faktörler arasında bağıntılardan çok nedenselliği inceleyerek açıklığa kavuşturabilir.
Kaynaklar
Guerrero, L. K., & Andersen, P. A. (1998). Jealousy experience and expression in romantic relationships. In P. A. Andersen & L. K. Guerrero (Eds.), Handbook of communication and emotion: Theory, research, applications, and contexts (pp. 155–188). San Diego, CA: Academic Press.
Tortoriello GK & Hart W. Modeling the interplay between narcissism, relational motives, and jealousy-induced responses to infidelity threat. Journal of Social and Personal Relationships, 2018, June 20.
Yazar: Grant Hilary Brenner
Çeviren: Çağın Nevruz Özsoy
Kaynak: Psychology Today
