Afrika tarihi hakkındaki bilgilerimiz, Afrika sözlü geleneklerinin ve eski gezginlerin verdiği açıklamaların birleşimine dayanmaktadır. Son yıllarda bu bilgiler arkeologların keşifleri ile zenginleştirilmiştir. Bununla birlikte, Afrika’nın maddi kültürünün büyük bir kısmı, ahşap, kemik, fildişi ve elyaftan oluşan organik materyallerin Afrika’nın tropikal koşullarında ayrışması nedeniyle yok olmuştur
Sahra çölünün merkezinde bulunan 8.000 yıllık resim, bu erken tarihte bile Afrika’da güçlü toplulukların olduğunu gösteriyor. Ayrıca, Sahra’da bir zamanlar su olduğunu ve çöllerin yayılmasının uzun bir süre devam ediyor olduğunu kanıtlıyorlar. Nijerya’daki Nok İmparatorluğu’nun kalıntıları yaklaşık olarak M.Ö. 500’den M.S. 2. Yüzyıla tarihlenir. Bu imparatorluk, kalay madenleri ve demir ergitme ile ilişkilendirildi, aynı zamanda bu dönem için gelişmiş endüstrilerdi. Diğer büyük İmparatorluklar, özellikle Büyük Zimbabwe İmparatorluğu ve Nijerya’daki Benin Krallığı olmak üzere Avrupa sömürgesinden önceki yüzyıllar boyunca Afrika’nın birçok yerinde ortaya çıktı. Bununla birlikte, sömürge dönemi bu krallıklara son verdi ve şimdiye kadar yaşadıkları kanıtların çoğunu etkin bir şekilde yok etti.
Afrika, Amerika Birleşik Devletleri’nin beş kat büyüklüğündedir ve çok sayıda etnik grup, kültür ve din içerir. Bu yazının amacı, Batı Afrika’daki tarımsal temelli toplumları tartışmakla sınırlı olacaktır. Geleneksel tarım toplulukları arasında yaygın olarak görüldüğü gibi, dini fikirler mevsimlerin, günlerin, yılların ve ömrün döngüleri etrafında toplanır. Ekim, gübreleme, hasat ve yenilenmenin metaforları, doğum, ergenlik ve yetişkinlik, evlilik ve doğurma, yaşlılık, ölüm ve ayrılanların topluluğuna girme girişimi ile ilgili önemli pasajlar, insan hayatının mevsimlerinde yankılanır. Bu olaylar, bazı özel ritüellerle işaretlenmiştir ve hayatın her aşamasında bireye verilen haklar, imtiyazlar ve sınırlamaları tanımlar. Doğal dünyanın kutsal güce sahip olduğu düşünülür ve dini pratik bu gücü yönetmek üzere tasarlanmıştır. Ölmüş atalar, sıklıkla, Afrika halkının dini ayinlerinde büyük önem taşır.
(Afrika tarihi hakkında daha fazla bilgi için BBC World Service tarafından hazırlanan bu mükemmel siteye gidin. http://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/storyofafrica/index_section5.shtml )
AFRİKA SANATININ GÖRSEL DİLİ
Afrika sanatı, 20. yüzyılda modern sanatın Avrupa ve Amerika’daki gelişiminde büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte Avrupalı ve Amerikalı sanatçıların bu nesnelere olan tepkisinin, nesnelerin amaçları ya da amaçlanan anlamları ile ilgisi yoktur. 19. Yüzyılda toplanan Afrika Sanatı eserleri, antika olarak toplanmaya yönelikti. Viktorya tarafından çirkin ve “ilkel” bir kültürün ifadesi olarak, Hıristiyan olmayan “putperestlerin” eseri olarak görüldü. Çoğunlukla doğal tarih müzelerinde jeolojik ve biyolojik örneklerle depolanmış olarak sona erdi. Ancak bu yaklaşım, Vlaminck, Matisse, Braque ve Picasso gibi 20. yüzyıl sanatçılarının Afrika heykellerinin grafik, stilize şekilleri ile ilgisini çektiğinde değişmeye başladı. Yine de bu sanatçılar, bu eserlerin yaratıcıları hakkında hâlâ çok az şey biliyorlardı ve onların gerekçeleriyle ilgilenmiyorlardı. Bununla birlikte, Afrika sanatı, Fovizm, Kübizm ve Soyut Ekspresyonizm gibi Modern Sanat hareketlerinin gelişmesine büyük katkıda bulundu. Daha yakın zamanlarda sanat tarihçileri ve antropologlar bu parçaları yaratan sanatçıların anlam ve niyetlerini incelemeye başladılar.
Sieber, Afrika Sanatı’nda Yaşam Döngüsü’nde, Afrikalı yapımcıları ve kullanıcıları için bir iş değeri ve anlam kazandıran nitelikleri şöyle özetledi:
1- Nesnelerin bir işlevi olmalı. Nesne statüsünü belirleyebilir veya törensel, kutsal veya pratik olabilecek bir işlevi görebilir. Bununla birlikte, Batı’nın “sanat uğruna sanat” fikri genel olarak anlaşılamamış veya kabul edilmemiştir.
2- İşçilik önemlidir; Zanaatkarın becerisine çok saygı duyulur ve iyi yapılmış bir nesne değerlidir.
3- Önem derecesi bir vasfa yerleştirilir ve Sieber buna orta nokta benzetme adını verir. Benzeşim ve benzerlik arasında bir denge olmalıdır. Örneğin, bir figür insan olarak tanımlanabilir, ancak belirli bir insan olarak tanımlanamaz olmalıdır. Orijinal modele benzerlik gösteren bir nesne, orijinalinden güç alır ki arzu edilen budur, ancak aşırıya kaçılmamalıdır. Bireysel tasvir, nesnenin içerebileceği güç nedeniyle aşırı düşmanca ve tehlikeli olarak kabul edilir.
4-Çizgi ve formun görünürlüğü ya da netliği de ömenlidir. Bu, Afrika sanatının karakteristiği olan güçlü grafik kalitesini verir ve bu yüzden erken Avrupalı modernistleri cezbetmiştir. Formları oluşturmak için güçlü açısal kenarlar, düzgün cilalanmış düzlemler ve eğriler ve bu tür özelliklerin açısal çıkıntıları dudak, göz ve burun gibi özellikleri vurgular.
5- Nesnenin anlamı ve işlevi doğal oranların yerine, duygusal oranların kullanılmasını gerektirir. Örneğin, genç bir eşin annelik kazanmasına yardımcı olmak amacıyla yapılmış bebeğin heykelinde çocuğun sağlıklı, güzel ve akıllı olmasını sağlamak için olağanüstü büyük bir kafa vardır.
6- Kişilerin yalnızca hayatın baharında tasvir edilmesi uygun görülür. Örneğin, yaşlılık döneminde ölen bir atanın bir anıt figürü, genç ve canlı bir kişi olarak gösterilmelidir; aksi takdirde hakaret edici olur ve belki de tehlikeli olur.
7- Formların birbiriyle ilişkili olma fikri, iki ve hatta üçlü anlam taşıyan imgelerle ifade edilir. Bu fikir, doğanın tümünde yaşayan hepsi birbirine bağlı manevi güçleri yansıtır. Örneğin, Nijerya’daki Ibo halkından oyulmuş bir başlık, bir insan gövdesi, kuş veya koç olarak görülebilir. Bu görsel “cinaslar” manevi ve mucizevi anlamlar taşırlar.
8- Bazı Afrika insanları, estetik niteliği hiç adlandırmazlar. Heykeller kutsanmış ve kutsal olduğundan, hepsi eşit derecede güzel kabul edilir ve bu yüzden belirli ürünlerin göreceli değerleri üzerine yargılama yapmak kutsal olan şeye saygısızlıktır.
İşlev, tüm Afrika sanatının bu kadar önemli bir özelliği olduğu için, bu cisimlerin sunduğu işlevlerin bir kısmını değerlendirmemiz gerekir. Birincisi, yaşam döngüsü ve aralarındaki geçiş, nesnelerin yapıldığı olaylar kadar önemlidir.
Birey ve grup için güvenlik ve emniyet başka amaçlar kümesidir. Buna, geleceğin iyileşmesi, öngörülmesi veya kontrolü için yardımcı olacak nesneler ya da tarımda, avcılıkta veya başka gayretlerde başarı sağlanması da dahildir. Yönetim, statü ve teşhir sanatın önemli işlevleridir.
Giyenin statüsünü ve ilişkisini tanımlayan kraliyet amblemi ve mobilyaları, evlerin ve kapıların süslenişi ve giyilen kumaş ve diğer süs eşyaları bu kullanımın örnekleridir.
Avrupa’daki materyallerin ve biçimlerin tanıtılması Afrika biçimlerini etkiledi.
Bununla birlikte, anlamlar ve kullanımlar Afrika değer sistemlerine uyarlanmıştır. Örneğin, Avrupa tarzı sandalyeler, sadece Avrupalılar için mobilya, geleneksel kraliyet taburesi yerine kullanılmak üzere kopyalanmış, ancak geleneksel taburenin olduğu şekilde oyulmuş amblemler ile süslenmiştir. İthal edilen fabrika baskılı kumaş, geleneksel desenlerin ve kalıpların geçmişte bir anlam taşıdığı gibi, tasarımlarına dayalı iletişimsel anlamlar alarak, yeniden yorumlandı.
Yazar: Charlotte Jirousek
Çevirmen: Gözlem KÜÇÜK
Kaynak: Cornell
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır.