Çok az insan, öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmesinin ne kadar değerli olduğundan şüphe etmektedir. 2013 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir anketin sonuçları gösteriyor ki işverenlerin %93’ü, bir adayın eleştirel düşünme açık bir şekilde iletişim kurma ve karmaşık problemleri çözme kapasitesinin kanıtlanmış olması, lisansların ana dallarından daha önemli olduğuna inanıyor.
Eleştirel düşünmedeki odaklanma eğitimde de yaygındır. Avustralya Müfredatında eleştirel ve yaratıcı düşünme “genel yetenekler” olarak bilinir; ABD’nin ise “ortak çekirdeği” ile benzer bir odağa sahiptir.
Eleştirel düşünme, Avustralya’daki okul ve üniversitelerdeki birçok programda ve dünya genelinde başarılı bir şekilde öğretilmektedir. Ayrıca çeşitli çalışmalar, bu programların öğrencilerin düşünme becerilerini ve standart test sonuçlarının bile geliştirmekte olduğunu göstermektedir.
Peki, eleştirel düşünme gerçekte nedir ve onu nasıl öğretebiliriz?
Eleştirel düşünmeyle ne demek istiyoruz?
Anlam karmaşasına yol açan yani bozuk yapılı ya da belirsiz olan eleştirel düşünce için birçok tanım yapılmıştır. Bunu ele almamıza yardımcı olması için eleştirel düşünme ne değildir ondan bahsedelim.
İlk olarak eleştirel düşünme sadece zeki olmak demek değildir. Bir problemi tanımlayabilmek ve ona çözüm bulabilmek için zekayla ilişkilendirdiğimiz özelliklerdir. Yine de kendi başlarına eleştirel düşünme değildir.
Zekâ, IQ testleriyle ölçüldüğünde bile değişmez değildir. Ancak eğitimden (ve ona eşit diğer şeylerden) güçlü biçimde etkilendiği görünmüyor, eğer öyleyse de önemli bir fark yaratması için yıllarca çalışılması gerekiyor. Sizlere şimdi anlatacağım üzere, eleştirel düşünme yeteneği çok daha küçük müdahalelerle önemli ölçüde geliştirilebilir.
İkincisi, eleştirel düşünme sadece zorlayıcı düşünme demek değildir. Karmaşık bir kimyasal analiz yapmak gibi zorlu bulduğumuz bazı düşünmeler, bilgisayarlar tarafından yapılabilir. Eleştirel düşünme ise daha çok bir problemin zorluğundan ziyade düşünme kalitesiyle ilgilidir.
Peki iyi nitelikli düşünmenin ne olduğunu nasıl anlayabiliriz?
Eleştirel düşünürler iyi bir akıl yürütme standardını kullanarak kendi düşünme sistemlerini değerlendirme yeteneğine sahiptirler. Bunlar; kesinlik, netlik, derinlik ve düşünce derinliği, tutarlılık, önem ve bağıntı gibi araştırma değerleri diye adlandırdığımız şeyleri içerir.
Gezegenin sıcaklığının artıyor ya da Amazon’daki ormansızlaşma oranının geçen yıldan çok yüksek olduğunu iddia edebilirim. Bu ifadeler doğru olsa da kesinlikten uzaktırlar; aynı zamanda ifadeyi daha anlamlı kılmak için ne kadar arttıklarını da bilmek isteriz.
Ya da Tazmanya’daki biyo-çeşitliliğin yaşlı ormanların tomrukçuluktan etkilenip etkilenmeyeceğini merak edebilirim. Bir diğeri, bu ormanlardaki ağaçları kesmesek işlerimiz ve geçim kaynaklarımız riske girerdi diye cevaplayabilir. İyi bir eleştirel düşünür bunun önemli bir mesele olduğunu düşünürken aynı zamanda soruyla ilgisi olmadığını da belirtecektir.
Eleştirel düşünürler aynı zamanda iddiaların gücünü değerlendirmek için argümanların yapısını incelerler. Bu sadece bir iddianın doğru ya da yanlış olmasına karar vermekle ilgili değildir; aynı zamanda çıkan sonucun, bu düşüncenin nasıl çalıştığını anlama yolunda verilen bilgiyle mantıksal düzeyde desteklenip desteklenemediği ile ilgilidir.
Eleştirel düşünürler, düşünmenin niteliğini bir çalışma nesnesi yaparlar. Onlar soruşturma değerlerine ve gelen bilgilerden elde edilen çıkarımların kalitesine karşı hassaslardır.
Onlar aynı zamanda, belirli konulara nasıl ve neden ulaştıklarını tespit etmek adına tüm düşünce süreçlerini (veya bazılarını) anlamak ve kendi düşünme süreçlerini de değerlendirip geliştirme araçlarına ve becerisine sahip olma anlamına gelen meta-bilişseldirler.
Eleştirel düşünmeyi nasıl öğretebiliriz?
Eleştirel düşünmeyi geliştirmeye yönelik birçok yaklaşım, Çocuklar için Felsefe adlı düşünme becerileri üzerine odaklanan ve argüman metodolojisini (tartışma yöntemlerini) öğretmeyi içeren bir programa dayalıdır. Diğer yaklaşımlar, bu odağı felsefi metinlerin dışında olan bir noktaya taşır.
Brisbane Okulu’ndaki eleştirel düşünme pedagojileri üzerinde yoğun çalışan öğretmenler, çocuklara Avustralya’nın en büyük sporcusunu tespit etmelerini istedikleri bir görev geliştirdiler.
Öğrencilerin kendi “büyüklük” kriterlerini oluşturmaları gerekiyordu. Bunu yapmak için de Avustralya’daki spor şartlarını analiz etmek, olası değerlendirmeleri yapmak, neden bazı sonuçların diğerlerinden daha geçerli olduğunu açıklamak ve doğrulamak ve tüm bunları adaylara uygulamak durumundaydılar.
Daha sonra güçlü, savunulabilir, geniş çapta uygulanabilir bir kriter geliştirmek için çalışma arkadaşlarıyla argümanları tartışmaları ve Avustralya sporlarıyla ilgili önemli bakış açılarını yakalamaları gerekiyordu.
Öğrencilerin uygulayabilecekleri ve eleştirel düşünme becerilerine olanak sağlayan öğrenme deneyim ve değerlendirme öğeleri aşağıdaki gibidir:
- Öğrenciler varsayımları sorgulayabilir,
- Problemleri bir bütün içinde görebilir,
- Yaratıcı bir şekilde sorgulayabilir,
- Oluşturabilir, analiz edebilir ve düşünceleri değerlendirebilir,
- Araştırma değerlerini akıllıca uygulayabilir,
- Analiz etme, açıklama, doğrulama ve değerlendirme gibi düşüncenin oluşmasına ve değerlendirilmesine ve araştırma değerlerinin uygulanmasına olanak sağlayan çok çeşitlilikte bilişsel beceriyle iç içe olabilir.
Öğrencilerin kendi düşüncelerini değerlendirme ve analiz etme yeteneğinde geniş ölçüde etkisi olan bir strateji de düşünce haritasıdır böylece öğrenci, çıkarımlarından sonuca giden yolda kurduğu mantığı görselleştirebilir. Düşünce haritaları analiz ve değerlendirme yapmak için akıl yürütmemizi uygun hale getiren önemli bir araçtır.
Eleştirel düşünme nasıl çalışıyor?
Çocuklar için Felsefe yaklaşımını içeren çalışmalar, çocukların diğer arkadaşlarıyla kıyaslandıklarında, gelişen akademik sonuçlarla ölçülen bilişsel kazanımlar deneyimlediklerini göstermektedir.
Bu tür argümana dayalı entelektüel bir ilişki, bunun yanında herhangi bir sınıfta düşünme kalitesi bakımından yüksek sonuçlar gösterebilir.
Araştırmalar aynı zamanda, günlük hayatımızda akıl yürütmeye kasıtlı olarak dikkat edilmesini hedefleyen öğretim yoluyla önemli ölçüde geliştirilebileceğini gösteriyor.
Düşünce haritalarıyla eleştirel düşünme öğretiminin bir sömestrde yapılan kazanımlarına bakan araştırmacılar, ölçülen eleştirel düşünme kazanımları üç yıllık lisans eğitimi kazanımlarına yakın bir sonuç beklendiğini söylüyorlar.
Özellikle doğru düşünmenin öğretildiği öğrencilerin, bunun yapılmadığı öğrencilere kıyasla, sınavlarda ve testlerde daha başarılılar.
Henüz yayımlanma aşamasındaki çalışmamız kesinliği doğrulanmış verileri kullanarak üç ila altı yaş arasındaki 1 saatlik öğretmen destekli online eleştirel düşünme dersleri alan öğrencilerin NAPLAN test sonuçlarında önemli bir artış kaydettiğini gösteriyor.
Öğrencileri yaşam boyu öğrenime hazırlayan 21. yüzyıl becerilerini geliştirmek için eleştirel düşünmeyi öğretmek temel görev olmalıdır.
Queensland Üniversitesi’ndeki “Eleştirel Düşünme Projesi” eleştirel düşünme becerilerinin öğretilmesine yardımcı olacak bir dizi araca sahip. Bunlardan biri, öğrencilerin eleştirel düşünme yeteneklerini artırmaya yardımcı olmak için şu anda birçok okulda ve üniversitede kullanılan web tabanlı bir haritalama sistemidir.
©® Düşünbil (2020)
Yazar: Peter Ellerton
Çeviren: Tuğçe Demir
Çeviri Editörü: Elif Arslan
Kaynak:theconversation.com
