Eski Smyrna Höyüğü olarak da bilinen Smyrna, Batı Anadolu’da İzmir’in sınırları içerisinde bulunan ve her biri modern liman kentlerinin erken dönemdeki versiyonlarına karşılık gelen arkeolojik sit alanlarından biridir. Kazılmadan önce Eski Smyrna, deniz seviyesinden yaklaşık 21 metre yükseklikteki bir tepedeydi. Başlangıç olarak Symrna Körfezi’ne uzanan bir yarımada üzerinde bulunuyordu ama doğal delta oluşumu ve değişen deniz seviyesi, bu kentin konumunu tahminen 450 metre iç kesimlere taşıdı.
Eski Symrna, sönmüş bir yanardağ olan Yamanlar Dağı’nın eteklerinde jeolojik olarak aktif bir bölgede yer almaktadır. Uzun süren işgaller esnasında İzmir/Symrna, çok sayıda depreme maruz kalmıştır. Bununla beraber İzmir Körfezi’nin güney kıyısına yakın bir bölgede bulunan Agamemnon Kaplıcaları adlı antik hamamlar ile mimari için hazır yapı malzemesi kaynağının mevcut olması, kentin konumunun avantajları arasında sayılabilir. Kerpiç ve kireç taşının yanı sıra volkanik kayalar (andezit, bazalt ve tüfler) kent içindeki birçok kamu binasıyla özel yapının inşasında kullanılmıştır.
Eski Symrna’daki en erken yerleşim MÖ 3000 yılında Troya ile eşzamanlı gerçekleşmiş olmasına karşın bu yerleşim bölgesinin alanı dar ve arkeolojik bulguları sınırlı sayıdadır. MÖ 1000 ila 330 yılları arasında fazlaca işgale uğrayan Eski Symrna’nın MÖ 4. yüzyılın ortalarındaki en ihtişamlı döneminde, şehir duvarları içinde kalan kent, yaklaşık 20 hektarlık bir alanı kapsıyordu.
Kronoloji:
- Helenistik Dönem: MÖ 330 civarı,
- Köy Dönemi: MÖ 550 civarı,
- Lidya’nın işgali: MÖ 600 civarı, sonrasında Symrna terk edilmiştir.
- Geometrik Dönem: 8. yüzyıldan kalma güçlü İyonya etkisi ve yeni şehir duvarları,
- Proto Geometrik Dönem: yaklaşık MÖ 1000’den itibaren, Aiolis tarzı çanaklar çömlekler ve tahminen küçük bir liman,
- Prehistorik: MÖ 3000, Tarih Öncesi Çağ, ilk yerleşim alanları kuruldu.
Başka tarihçilerin yanı sıra Herodotos’a göre Eski Symrna’daki ilk Yunan iskânı “Aiol”lerindi ve birkaç yüzyıl içerisinde Kolophon’dan gelen İyonyalı sığınmacılar tarafından ele geçirildi. Eski Symrna’da, MÖ 9. yüzyılın başlarında Aiol tarzı tek renkli çanak çömleklerden İyon tarzı çok renkli çanak çömleklere yönelmeler görülmüştü. 8. yüzyıla gelindiğinde ise bu tarzın hâkimiyeti açıkça ortadaydı.
İyon Symrna
MÖ 9. yüzyılda İyon hakimiyetindeki Symrna’nın, büyük çoğunluğu birbirine kenetlenmiş kıvrılan konutlardan oluşan yoğun bir yerleşimi vardı. Surlar, sekizinci yüzyılın ikinci yarısında yeniden restore edildi ve şehir duvarlarının tamamı, güney kısmı korunacak biçimde genişletildi. Chios ve Lesbos’tan sipariş edilen şarap varilleri ve Attika yağlarını içeren şişkin amforalar da dahil olmak üzere Ege’nin çevresinden gelen değerli ürünler artık burada yaygın olarak bulunur hâldeydi.
Arkeolojik bulgular, Symrna’nın MÖ 700’lü yıllarda hem şehir duvarlarını hem de evlerini tahrip eden bir depremden etkilendiğini gösteriyor. Daha sonrasında, kıvrık yapıdaki evler sayıca azaltılarak çoğu mimari yapı dikdörtgen biçiminde oluşturulmuş ve planlanması kuzey-güney ekseninde yapılmıştır. Tepenin kuzey kısmına bir tapınak inşa edilmiş ve yerleşke şehir duvarlarının dışına, komşu sahile kadar uzatılmıştır. Volkanik taş duvarcılığıyla birlikte mimarideki gelişmelerin yanı sıra yazının kullanımı ve kamusal yapıların tekrardan biçimlendirilmesine yönelik bulgular, bir refah ortamının göstergesi niteliğindedir. Surların içerisinde yaklaşık 450 konut, surların dış kısmında ise 250 konut daha bulunmaktaydı.
Homeros ve Symrna
Antik bir epigrama göre “Birçok Yunan kenti Homeros’un bilgeliğinin köklerinin nereden geldiğini tartışır: Symrna, Chios, Kolophon, İthaka, Pylos, Argos, Atina.’’ Antik Yunan ve Roma yazarları arasındaki en önemli şair, İlyada ve Odysseia destanlarının yazarı olan Antik Çağ ozanı Homeros’tur. MÖ 8 ila 9. yüzyıllar arasında doğmuş olan Homeros, eğer ki bu coğrafyada yaşadıysa İyonya dönemine denk gelmiş olmalı.
Doğum yeri hakkında kesin bir kanıt bulunmayan Homeros, İyonya’da doğmuş ya da doğmamış olabilir. Homeros’un Meles Çayı ve bölgenin diğer yerel simgesel yapılarından metinlerinde söz etmesine dayanarak Eski Symrna ya da Kolophon ile Chios gibi İyonya’nın başka bir bölgesinde yaşamış olması çok muhtemel.
Lidya’nın Smyrna’yı İşgali ve Köy Dönemi
Yaklaşık MÖ 600’den kalma tarihi belgelere ve Korinth çanak çömlekçiliğinin harabeler arasındaki baskınlığına dayanarak bu müreffeh şehir, (MÖ 560’ta ölen) Kral Alyattes liderliğindeki Lidya kuvvetleri tarafından saldırıya uğratılarak ele geçirildi. Saplandığı ev duvarlarında bulunan 125 bronz ok ucu ve çok sayıda mızrak ucu gibi bu tarihi olaya ilişkin arkeolojik bulgular, 7. yüzyılın sonlarına doğru oluşan yıkıma işaret ediyor. Buna ek olarak, Pylon Tapınağı’nda da demir silahlardan oluşan bir zula tespit edilmiştir.
Tekrar işgali MÖ 6. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiş gibi görünen Smyrna, onlarca yıl boyunca terk edilmişti. MÖ 4. yüzyılda ise bir liman kenti olarak gelişim gösterdi, Yunan komutanlar Antigonus ile Lysimachus tarafından kent “yeniden kuruldu” ve körfezin karşına yani “Yeni Smyrna”ya taşındı.
Eski Smyrna’da Arkeoloji
Smyrna’daki test kazıları 1930 yılında Avusturyalı arkeologlar Franz ve H. Miltner tarafından gerçekleştirilmiştir. Ankara Üniversitesi ve Atina’daki Britanya Okulu tarafından 1948-1951 yılları arasında yapılan Anglo-Türk araştırmaları, Ekrem Akurgal ve J. M. Cook tarafından yürütülmüştür. Son olarak bu antik alanın topoğrafik haritasını ve kayıtlarını ortaya koymak için uzaktan algılama teknikleri uygulanmıştır.
Kaynaklar:
Berge MA, Drahor MG. 2011. Electrical Resistivity Tomography Investigations of Multilayered Archaeological Settlements: Part II – A Case from Old Smyrna Höyük, Turkey. Archaeological Prospection 18(4):291-302.
Cook JM. 1958/1959. Old Smyrna, 1948-1951. The Annual of the British School at Athens 53/54:1-34.
Cook JM, Nicholls RV, Pyle DM. 1998. Old Smyrna Excavations: The Temples of Athena. London: The British School at Athens.
Drahor MG. 2011. A review of integrated geophysical investigations from archaeological and cultural sites under encroaching urbanisation in Izmir, Turkey. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C 36(16):1294-1309.
Nicholls RV. 1958/1959. Old Smyrna: The Iron Age Fortifications and Associated Remains on the City Perimeter. The Annual of the British School at Athens 53/54:35-137.
Nicholls RV. 1958/1959. Site-Plan of Old Smyrna. The Annual of the British School at Athens 53/54.
Sahoglu V. 2005. The Anatolian trade network and the Izmir Region during the Early Bronze Age. Oxford Journal of Archaeology 24(4):339-361.
Tziropoulou-Efstathiou A. 2009. Homer and the So-Called Homeric Questions: Science and Technology in Homeric Epics. In: Paipetis SA, editor. Science and Technology in Homeric Epics: Springer Netherlands. s. 451-467.
©® Düşünbil (2023)
Yazar: K. Kris Hirst
Çeviren: Mehmet Emre
Çeviri Editörü: Selin Melikler
Kaynak: thoughtco.com
