Kozmoloji felsefesi – 10 soru

Kanarya Adaları’nda Tenerife’de düzenlenen bir Kozmoloji Felsefesi konferansına katılmıştım.

Düşünmeye sevk eden bir etkinlikti. Bana göre, çizgileri pek de belirli bir Kozmoloji Felsefemiz yoktu; en azından şimdilik. Konuşmalar felsefeci ve kozmologlar tarafından yapılıyordu. Felsefeciler genelde fizik felsefesi üzerine, bazı kozmologlar da kozmoloji adına yoğun ama standart bilgiler aktarıyorlardı. Öte yandan, birtakım kozmologlar felsefeye de el atmak istedi, fakat tahmin edilebileceği üzere, pek de başarılı olduklarını söyleyemem. Görünen o ki, bu yeni alanın temellerini belirlemek adına daha fazla çalışmak gerekiyor.

Bir çalışma alanının tanımlanmasının/sınırlarının oluşturulmasının büyük unsurlarından biri, üzerinde düşünülmesi gerektiğinde uzlaşılan soruların belirlenmesidir. Bu bağlamda ufak bir adım olarak, Kozmoloji Felsefesi çatısı altında, hem birbiriyle örtüşen hem de diğer disiplinlerin de kapsamı içerisinde yer alan on soru ve alt konu belirledim. Kendimce oluşturduğum bu soruların geliştirilmesi adına önerilerinize açığım.

Buyrunuz

1. Evren ne anlamda ince bir ayara sahip? Kozmolojik sabit, elektrozayıf simetri kırılmasının ölçeği gibi fiziki değişkenlerin veya başlangıç koşullarının doğal olmadığını ne noktada söyleyebiliriz? Fiziki ve kozmolojik değişkenlerin natürelliğine yönelik uygun ölçütleri belirleyen nedir? Maddenin yoğunluğu ile boşluk enerjisi arasındaki benzer eşitlik gibi kozmolojik rastlantıların bir açıklaması var mı? Şişme kuramı (enflasyon teorisi) bu sorulara yanıt sağlıyor mu yoksa işi daha da mı karmaşıklaştırıyor? Evrendeki “ince ayar” mevcudiyetinden ne gibi sonuçlar çıkarmalıyız?
2. Evrenin başlangıcındaki özel durum ile zamanın okunun arasında nasıl bir ilişki var? Evrenin başlangıcındaki düşük entropi durumu hipotezi ve belirli bir makro-durum içerisinde tekdüze dağılımına yönelik istatiksel varsayımlar en iyi nasıl formüle edilebilir? İlk evren, dinamik süreçlerin eşdeğeri olarak açıklanabilir mi, kuantum durumuyla mı ilişkilendirilir, yoksa tamamen farklı bir fizik kanunu olarak mı değerlendirilmeli? Evrenin başlangıcındaki bu özel durum, eğer doğruysa, zamansal asimetri açısından, zihin, nedensellik ve kuantum ölçümlerini açıklamaya ne şekilde yardımcı olur?
3. Antropik ilkenin rolü tam olarak nedir? Bu ilke güvenilir öngörülerde bulunmak için kullanılabilir mi?
4. Kozmolojik modelde gözlemlenemeyen alanların yeri ne olmalı? Kozmik evrim, doğası gereği cep evrenler, bebek evrenler veya çok sayıda dalga fonksiyonu alanları meydana getirir mi? Asla gözlemlenemeseler de diğer “evrenler” bilimin bir parçası mıdır? Bu tür modeller nasıl değerlendirilir, yanlışlanamaz öngörülere açıklama getirmek adına bilimsel teori belirlemeye yönelik geleneksel süreçler yenilenmeli mi? Şişme (enflasyon) gibi ilk evren senaryolarına ne kadar güvenebiliriz?
5. Evrenin kuantum hali nedir ve nasıl gelişmiştir? Evrenin dalga fonksiyonunu hesaplamanın diğerlerinden farklı tek bir yöntemi var mı? Gözlemcinin dâhil edilmesi durumunda, hangi koşullarda farklı kuantum durumları oluşur? Kozmoloji hangi açılardan kuantum mekaniği formüllerine dayanır? Denge durumunda kuantum dalgalanmaları gerçekleşir mi? Kuantum bileşenleri arasındaki uyumun bozulması, evrenin gelişmesinde ne gibi bir rol oynar? Kuantum ve klasik olasılıklar, kozmolojik öngörülerde nasıl oluşur?
6. Uzay ve zaman sonradan mı oluşmuştur yoksa hep mi var olmuştur? Kuantum yerçekimi nicemlenmiş bir uzayzaman teorisi mi yoksa uzayzaman yalnızca belirli bir sistemde geçerli bir yaklaşım mı? Temel serbestlik dereceleri nelerdir? İyi tanımlanmış bir Hilbert uzayı var mı, varsa boyut özellikleri neler? Zaman, statik bir durum içerisindeki bağıntılardan (karşılıklı ilişkilerden) mı doğar?
7. Kozmolojide sonsuzluğun yeri nedir? Evren sonsuz derecede büyük olabilir mi? “Sonsuz” ile “çok büyük” arasında temel bir fark olabilir mi? Eğer evrenin gelişmesi için sonsuz bir boşluk varsa, zamanın oku açıklanabilir mi?
8. Evrenin bir başlangıcı olabilir mi, yoksa ebedi ve ezeli midir? Evrenin ilk oluşum anı bir neden mi gerektirir yoksa daha derin bir açıklama mı? Hiçbir şey olmayacağına neden bir şeyler var? Kainat, sürekli bir döngü içerisinde midir? En düşük entropi düzeyindeyken daimi ve simetrik midir?
9. Fizik yasaları ve nedensellik ilkesi evrenin tümüne nasıl uygulanabilir? Bu yasaların değiştiği ya da geliştiği söylenebilir mi? Fizik yasaları temel ve üretici oluşumlar olarak mı kabul edilmelidir, ya da daha ziyade çok sayıda olayı kısaca temsil eden uygun yöntemler midir yalnızca? Evren kendi içinde bir bütün müdür yoksa var olmaya devam etmesi için dış faktörler mi gerekir? Fizik kurallarına yönelik nihai açıklamalara ihtiyaç var mı, yoksa öylece hep orada mıydılar?
10. Karmaşık yapılar ve düzen nasıl ortaya çıktı ve gelişti? Karmaşıklık, entropiye bağlı geçici bir olgu mudur? Fiziksel, biyolojik ve psikolojik karmaşıklıkları yöneten temel ilkeler var mıdır? Yaşam, bir ihtimal dâhilinde mi ortaya çıkmıştır yoksa kaçınılmaz bir sonuç mudur? Evreni açıklamada bilincin merkezi bir rolü var mıdır?

Konuyla ilgili herkesin kendince en önemli on soruyu seçmesi istendiğinde, bu soruların aynısını seçmesi neredeyse imkânsız. Sınırları keşfedilmemiş ve bilgi kapsamı belirlenmemiş her alan aynı gelişim sürecine tâbi.

Yazar:  Sean Carroll
Çeviren: Leyla Belma Gazi
Kaynak: preposterousuniverse

Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır. Düşünbil Portal’da yayımlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.