19. yüzyılın büyük Rus yazarı, Dostoyevski, Moskovalı bir doktorun oğluydu. Akıl hastanesi yakınlarında büyümüştü ve epilepsi, nevroz, kumar bağımlılığından muzdarip olmuştu. Eserleri (Karamazov Kardeşler, Budala, Yeraltından Notlar) histeri, demans ve psikopati dahil olmak üzere psikiyatrik vakaların zengin tasvirlerini ortaya çıkarmaktadır ve onun psikolojik iç görüsü dünya edebiyatında dikkate değer bir hal almıştır. Bilinçdışı psikolojik güdülenmeyi karakterize edişi daha sonra, psikanalitik akım tarafından tanımlanan terimleri ön plana çıkarmıştır.
Dostoyevski’nin Ebedi Koca adlı romanı, Sigmund Freud sadece 14 yaşındayken 1870’de yayınlandı. Roman, o günlerde, bastırma, karşıt tepki, yer değiştirme ve ussallaştırma olarak da bilinen savunma mekanizmalarının yanı sıra rüyalarda ve dürtülerde ortaya çıkan bilinçdışı materyali tasvir ediyordu. Öykü, karısının ölümünden sonra onun ihanetini keşfeden aldatılan bir erkeği (Pavlovitch) anlatır. Karısının eski sevgilisi Velchaninov’un izinlerini takip ederek onu bulur. Velchaninov onu tanımaz; başlangıçta ilişkiyle ilgili anıları bastırılmıştır. Bununla birlikte rüyalarında yaşadığı psisik huzursuzluk onu telaşlandırır. 1895 de -Dostevski’nin ölümünden dört yıl sonra- Freud, bilinç tarafından gönderilen arzulanmayan dürtüler hariç, ego savunma mekanizmasına atıfta bulunmak için “bastırma” terimini türetir. 1900 yılına gelindiğinde Freud’un klasik metini rüya yorumunu “bilinçdışı etkinliklerinin bilgisine götüren…kral yolu” olarak kabul etmiştir.
Pavlovitch belli bir dürtüyle Velchaninov’u aramaktaki amacının bilincinde değildir. Açıkça, onu kucaklar, onunla içer ve sevgisini ilan eder. Bununla birlikte bilinçdışındaki nefret bir gece onu dürtüsel olarak bıçaklama girişiminde ortaya çıkar. Pavlovitch’in dostluğunun göstergesi olarak Velchaninov’un “nefretten gelen sevgi her şeyden daha güçlüdür” çıkarımını yapması Freud’un daha sonradan “karşıt tepki” olarak adlandırdığı bir savunmaydı. Pavlovitch sevgili kızı Liza’nın babasının Velchaninov olduğunu keşfetmesiyle, Velchaninov’a karşı nefreti, kızına acımasız bir eziyet ile yer değiştirir. Velchaninov, kendisinin açıklanamayan kuvvetler tarafından yönlendirildiğini, ancak hareketlerini ussallaştırdığını hisseder.
Freud, bastırılmış materyal bilinçliliğe dönmek için tehdit oluşturduğunda iş gören diğer mekanizmaları (karşıt tepki,yer değiştirme ussallaştırma) adlandırmak yoluyla, 1926’ya kadar (kısıtlamalar, semptomlar, kaygı) düzenlemediği psikolojik baskıyı birçok savunma arasında belirli bir tanım olarak yeniden biçimlendirir. Dostoyevski kesinlikle psikanalitik kavramları öngördü; fakat gelişen psikanalitik hareketi etkiledi mi? Freud Dostoyevski’nin eserlerine aşinaydı. Ebedi Koca 1900’lerde Almanca olarak basıldı ve Freud’un Viyana’lı tanıdıkları Rene Fulop-Miller ve Friedrich Eckstein, Dostoyevski’nin Almanca yayına ilişkin ilave el yazmalarını topladılar ve yorumlar için Freud’a başvurdular. Freud, 1926’da Dostoyevski ve Parricide’e (Karamazov Kardeşler taslaklarına giriş) başladı, aynı yıl savunma teorisini revize etti.
Dostoyevski’nin kişiliğini onun kurgusal karakterleştirmesi üzerinden inceleyen Freud, yazarın “histerik epilepsi”sinin ve kumar oynamasının arkasındaki Oedipal ve cinsel çatışmaları ortaya çıkardı. “Dostoyevski’nin psikologu” Freud, onun “iç görüsünün, gerçekten bildiği tüm ilkel içgüdüsel arzu, mazoşist bağımlılık ve merhametsizliği sevmekten ibaret olan anormal zihinsel yaşam ile” sınırlı olduğundan yakındı. Bununla birlikte Freud, onun sanatkarlığı önünde saygıyla eğildi: “yaratıcı bir sanatçı olmadan önce psikanaliz, yaratıcılığa teslim olmalıdır,” demiş ve Karamazov Kardeşler’in yazılan gelmiş geçmiş en görkemli roman olduğunu da ilan etmiştir.
Bazı Freudyenci vaka incelemeleri (Rat Man,1909) Ebedi Koca’nın konusunda olduğu gibi nedeni anlaşılamayan dürtüler, öyküleme yardımıyla, hikayedeki kahraman/analist tarafından bilinçdışı işlemleri belirgin hale çevirmek yoluyla nihai bir çözüm geliştirerek, sanatsal ya da psikolojik olarak çözümlenir. Her iki şekilde de bilinçdışı güdülenmenin ve onun teşhirinin merkeziliği ile ilgilidir
© Düşünbil® (2018)
Yazar: Ruth Yvonne Pavlovic, Alexandar Mido Pavlovic
Çeviren: H. Jülide Yapıcı
Kaynak: BjPsych