Voltaire’in Lettres philosophiques’indeki (İngilizler Hakkında Felsefi Mektuplar) XIV nolu mektubu modern bilimin ilk günlerine bir bakış sunar; Newton fiziğinin yeni ve tartışmalı olduğu bir dönemde, Descartes ve Newton teorilerini karşılaştırır. Bu bölümdeki tartışmaların canlılığı beni çok etkiledi. Bir beşeri bilimler öğrencisi olarak söyleyebilirim ki, bu tartışmalar en başarılı fen derslerinden daha yoğundu. Yerçekimi yasalarının da yeni keşfedildiği zamanların olduğunu anlamamı sağladı.
Bununla birlikte, Descartes’ın dünyasının anlatım şekli benim üzerimde büyük bir iz bıraktı (Ki bunu bir fizik dersinde duysaydım, hiç şüphesiz yerçekimi kadar sıradan görünebilirdi bana). Voltaire’in tasvirinde, vurgu hareketin üzerinde; ‘tourbillons de matière subtile’ (narin maddenin helozonik dönüşü) [1]; ki onun yanında bizim modern yerçekimi konseptimiz görece daha az dinamik görünür. Bu teorik evren kalabalık bir evren; ki burada ışık ‘existe dans l’air’(havada var) ve baskın güçler atak olanlardır; Newton’un ki hareketin çekim nedenyle meydana geldiği zarif bir boşluk.
Mektubu okuduktan sonra, aşağıdaki şiiri yazdım. Voltaire’in çizimlerinin resimsel kalitesinden etkilendim ve onu okuma yolu benim için insandaki bilgi değişimine yeni bir bakış açısı sağladı. 14. mektup, bizim uzmanlık çağımızdan çok farklı bir zamanın tipik bir örneği; orada bilim ve beşeri dikkatlice kuşatılmış. Voltaire’in zamanında göstermeye çalıştığı şey bir devrimdi ve günümüzde ise bu edebi şeklin, bilimin kenarlarından kırpılsa bile varolması muhtemel görünmüyor. Bu değişim duygusunu ve buna bağlı olarak bir zamanlar evren için yan yana sıralanan ve yarışan açıklamaları yakalamak istedim. Bunlardan bir tanesi imge statüsüne sürgün edildi; diğeri ise sorgulanmayan bilimsel bir gerçek oldu.
Gökyüzü spirallerden oluşur diye düşündü Descartes,
pullu kasırga karalamaları, yıldızların ışığının gelgiti,
yağlı fırça darbeleri kalabalıklaşıyor gecenin ortasında,
coşkulu akımlar geçti Ay’ı. Onun rakibi
bay Newton kazandı; Lumière’ler alay etti,
gerçi o günlerde bilim sanattı,
Descartes’in gördüğü resimler sadece bir safhaydı,
genç bir Van Gogh’un içine düştüğü yanlış kariyeri.
Rowan Lyter’in bu şiiri ilk defa ISIS magazine’de yayınlandı.
[1] Tüm alıntılar 14. mektuptan, Lettres philosophiques.
Çeviri: Meltem Çetin Sever
Kaynak: Voltaire Foundation