Çalışmanın bundan sonraki kısmında, “Servetin Üretilmesi”, “Servetin Bölüşümü”, “Servetin Tedavülü”, “Servetin Tüketilmesi” alt başlıklarından oluşan maliye nazırı Mehmed Cavid Bey‘in İlmi İktisat eseriinn bölüm bazında tanıtımları yapılacaktır
I. Servetin üretilmesi
Bu başlık altında İhtiyaç; Fayda, Kıymet ve Servet; Servetin Üretilmesi ve Üretim Vasıtaları; Tabiat; İşgücü; Serbest Çalışma Hakkı; Serbest Rekabet, Mülkiyet ve Veraset Hakkı, Sermaye, Müteşebbis, Şirketler, İş Bölümü, Makine ve Teçhizat konuları ele alınmıştır.
Kitaptaki tanımına göre ihtiyaç, insanları faaliyete geçiren birinci sebeptir. Bir şeye sahip olma arzusu veya zarureti mevcut olduğu halde o şeyin yokluğuna “ihtiyaç” denir. O şeye kavuşulabilip de arzu veya sahip olmanın zaruretini ortadan kaldırmaya da “ihtiyacın alınması” denir.
Fayda ise insanın ihtiyaçlarını alabilecek kuvvet ve yetkiye sahip olması olarak tanımlanmıştır. Fayda ile kıymet farklı anlamlara gelmektedir. Her faydası olan şeyin kıymetli olması gerekmez. Kitapta fayda ile kıymetin farkı şu cümle ile açıklanmıştır:
“Eşyanın kıymeti, faydası derecesinde olmuş olsaydı, her gün sarf ettiğimiz ekmek, su ve et gibi maddeleri kazanmak zor değil, bilakis imkânsız olacaktı.”
II. Servetin Bölüşümü
İkinci bölüm Servetin Bölüşümü Ne Demektir?, Servetin Bölüşümünde Tabiatın Hissesi “Rant”, Arazi Mülkiyeti, Arazinin İşletilmesi, Sermayenin Bölüşümünde Sermayenin Hissesi “Faiz”, Servetin Bölüşümünde Müteşebbisin Hissesi “Kar”, Servetin Bölüşümünde İşçinin Hissesi “Ücret” ve Nüfus Meselesi konuları ele alınmıştır.
Bu bölümde servet kavramı tanımlanmış, servet bölüşümünün rant, faiz, kar ve ücret kazanımları bağlamında açıklamalarına yer verilmiştir. Bu kavramlar klasik liberal görüş çerçevesinde tartışılmıştır. “Sömürgeleştirme-kolonizasyon” anlayışının ekonomik anlamını ve yorumunu yazar burada örnekleri ile birlikte ele almıştır. Ayrıca tasarruf ve sermaye bağlamında, anonim şirketlerin hisse, senet ve tahviller vasıtasıyla bir yatırım sahası oluşturmasına çok yararlı bir vesile olarak bakılmıştır. Özellikle, emekçi, çiftçi ve memur kesiminin küçük tasarrufları ile yatırım yapma imkânı yokken, anonim şirketler sayesinde tasarruf miktarları ne kadar küçük olursa olsun, tahvil ve hisse senetleri yoluyla büyük yatırımlara ortak olunabilmektedir. Böylelikle, tasarruf sahibi için de yatırım imkanı arama zahmetinden kurtulmuş olunmakta, mevcut imkanların en uygunu seçilebilmektedir. (Cavid Bey, 2001: 81)
III. Servetin Tedavülü
Servetin Tedavülü Ne Demektir?, Mübadele, Kıymet, Madeni Paralar, Kredi, Fiyat, Üreticilerin Birliği, Serbest Mübadele ve Himaye Usulü konuları bu bölümde ele alınan konulardır. Madeni paralar başlığı altında Ufaklık Paralar ve Paranın Kıymeti alt başlıkları ile para teorisi anlatılmıştır. Bu bölümde Osmanlı Devleti’nde yeni yeni kurumsallaşan bankacılık sektörüne değinilerek, para ve finans teorilerinin ekonomideki yerine yer verilmiştir.
IV. Servetin Tüketilmesi
Servetin Harcanması ve Dağılımı, Tasarruf, Cimrilik, İsraf ve Zevke Düşkünlük, Umumi Yardımlaşma, Sigortalar ve Buhranlar (Kriz) konuları ele alınmıştır. Bu bölümde yapılan buhran yani kriz ile ilgili açıklamalar iki şekilde ele alınmıştır. Birincisi sabit ve döner sermaye ilişkisi, diğeri ise kaydi paradan dolayı ticari hayatın olumsuz olarak etkileneceğidir.
Cavid Bey ayrıca bu bölümde devletin gelir getirmeyen tüm işletmelerinin özelleştirilmesi veya lağvedilmesini savunmuştur. Devlet teşekkülleri, hem zarar ederek kamu maliyesini zora sokmakta, hem de varlıkları ile piyasanın işlerliğine tehdit teşkil etmektedir. (Cavid Bey, 2001:316-317)
Son bölümde vergilerle ilgili yapılan açıklamaları ise ülkemizde maliye literatüründe son zamanlarda vurgulanmaya çalışılırken, M. Cavid Bey en etkili vergilemenin düz oranlı ve gelir üzerinden yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Ayrıca artan oranlı vergi yapısının özellikle sermayenin vergilendirilmesinin ekonomik sıkıntıya sebep olduğu da vurgulanmaktadır (Cavid Bey, 2001: 13).
Kaynakça:
Akalın, A., (2011) Mehmet Cevdet Bey’de İktisadi Düşünce, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, s.4-5.
Arol, H. (2005). Mehmet Cavid Bey, Liberalizm, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim Yayınevi,48-65.
Yazar: Ayten Nahide Korkmaz
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır. Düşünbil Portal’da yayımlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.