Francis Bacon’un yaşadığı dönemde, Rönesans Avrupasında, Skolastik düşüncenin zayıflaması ile birlikte din, siyaset ve bilim alanlarında farklı düşünceler ve teorilerin ortaya çıkma imkânı doğmuştur. Bacon, “kendi döneminde faaliyet gösteren bilimlerin cesaretsiz bir çabayla ve tam bir başarı elde etmeden çalıştıklarını iddia etmiştir.” (5) Bu iddia altında bir eleştiri barındırır. Orta çağda benimsenen bilim anlayışı, Aristoteles’in doğa ve evren üzerine düşüncelerinden ibarettir. Kilise, Aristoteles’in görüşlerini dayanak noktası yaptığından dolayı, bu anlayış eleştirilemezdi. Kilise otoritesinin zayıflaması ile birlikte pek çok eleştiri ortaya çıkmıştır. Kilisenin, Aristoteles’in bilim anlayışını mutlak kıldığından dolayı Bacon, kiliseye yapacağı eleştirilerini doğal olarak Aristoteles’e yapmıştır. Bacon, Aristoteles’i yöntemsel bakımdan eleştirir. Ona göre insanın doğayla ilişkisinde yeni bir yöntem keşfetmek gerekir. Çünkü Ortaçağ’dan bu yana kullanılan yöntem verimsizdir. “Bu nedenle bilgiye ulaşmak için yeni bir araç, yeni bir mantık, bir novum organum tasarlamak gerekir.” (6) Böylece Bacon, bilimi verimli bir hale getirmek için insanın doğa ile ilişkisinde yeni bir yöntem ileri sürer. “Bacon’ın ileri sürdüğü bu yöntemde yeni olan iki temel özellik bulunmaktadır: “Derece derece ilerleyen tümevarım” ve “dışarıda bırakma kuralı”.” (7)
Bu yöntem insanın doğa ile ilişkisini büyük ölçüde olumlu etkileyecektir. Çünkü doğru yöntem uygulandığında, insan doğa ile ilişki içerisinde iken onu daha iyi ve doğru anlama fırsatı bulacaktır. Doğaya egemen olan yasaları bilmek aslında doğaya egemen olmaktır. Böylece Bacon’a göre, bilgi güçtür (Science is power). Çünkü Bacon için, “nedenin bilinmemesi, sonucu olumsuz yönde etkileyeceğinden, bilgi ile insan gücü eş anlamlıdır. Çünkü tabiat, sadece yine tabiat kurallarına uyulursa kontrol altına alınabilir.” (8) Doğanın kuralları bilindiği takdirde doğa insanın egemenliği altında olacaktır. Bacon’un ‘bilgi güçtür’ fikri onun bilime atfettiği amacı gösterir. Bilim bu anlayışla Antik Grek uygarlığında olduğu gibi değil, bir pragmaya dayanarak temellenir. Bacon’a göre, “bilim, bilim için değil, insanlara yararlı olduğu ölçüde önemli ve değerlidir.” (9) Bacon’ın bilime verdiği amaç, günümüz modern bilim anlayışa yakındır.
Bilimsel bilgi tanımı tarihsel süreç içerisinde dönemsel şartlara bağlı olarak değişmiştir. Öyle ki aynı zamanda ama farklı coğrafyalarda dahi farklılık gösterir. Bu açıdan geçmişte yapılan bilimsel açıklamalar veya buluşlar bilim tarihi açısından önem arz eder. Fakat bilim tanımı veya ona verilen amaç ve onu kullanma tarzı farklılaşır. Günümüz modern bilim anlayışından yola çıkarsak, Bacon’ın savunduğu anlamda bir bilim anlayışı hâkimdir. ‘Bilgi güçtür’ sözü ardında pek çok anlam barındırır. Bu anlam bilgiye verilen amaçla ilintilidir. Bilgi güç olduğu takdirde bilen ve bilmeyen kişi veya devletlerarasındaki konum farklılaşır. Bu durum bilen ile bilmeyeni, güçlü ile güçsüz konumuna getirir. Bir anlamda bilen önce doğaya hâkim olur, ardından bilmeyene tahakküm kurar. Fakat bu noktada belirtilmelidir ki Bacon, insanın doğaya egemen olmasını ister. Bu istek kendi dönemiyle ilintilidir. “O dönemde büyük insan kitleleri çok kötü koşullarda yaşamaktadırlar. Bundan dolayı sihir, büyü ve astrolojiden yardım bekliyorlardı. Oysa Bacon’a göre, onların bu koşullardan kurtulmaları ancak doğaya egemen olmalarıyla olanaklıdır.” (10) Tarihsel süreç içerisinde bu fikrin pratiğe tezahürü bilmenin hem doğaya hem de bilmeyene tahakkümü şeklinde olmuştur.
Dipnot:
(5) Egemen Tabanlı, Evreni Anlamada Eski ve Modern Mantık Yönetiminin Aristoteles ve Francis Bacon Ekseninde Karşılaştırılması, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ana bilim Dalı, 2010, s. 39.
(6) Hüseyin Gazi Topdemir, Felsefe, Pagem Akademi, 2016, s. 143 – 144.
(7) Hüseyin Gazi Topdemir, ‘Francis Bacon ve Yeni Bilimsel Yöntem’, Bilim Teknik, Temmuz 2011, s. 105.
(8) Hüseyin Gazi Topdemir, Felsefe, Pagem Akademi, 2016, s. 149.
(9) a.g.e.
(10) a.g.e.
Kaynakça:
David Linton, Eski Mısır’da Astronomi(Bringing the Sky Down to Earth: Astronomy in Ancient Egypt), https://www.youtube.com/watch?v=Ek3KTweKXws.
Egemen Tabanlı, Evreni Anlamada Eski ve Modern Mantık Yönetiminin Aristoteles ve Francis Bacon Ekseninde Karşılaştırılması, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı.
Melek Dosay – Remzi Demir, Antik Bilim ve Modern Uygarlık, Gündoğan Yayınları, çev., 2010.
Hüseyin Gazi Topdemir, ‘Bilim, Bilim Tarihi ve Felsefe İlişkisi Üzerine’, Düşünen Siyaset, sayı 16.
Hüseyin Gazi Topdemir, ‘Aristoteles’in Bilim Anlayışı’, Felsefe Dünyası, sayı:32, 2000/2.
Hüseyin Gazi Topdemir, Felsefe, Pagem Akademi, 2016.
Hüseyin Gazi Topdemir, ‘Francis Bacon ve Yeni Bilimsel Yöntem’, Bilim Teknik, Temmuz 2011.
Yazar: Abdullah Gülsever
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır.
