Arendt’in temel anlayışı, insanların eşit olarak doğmadığı ancak halkın sesinin eşitliğini yaratmak için politik bir yapıya ihtiyaç olduğu yönündedir.
1933’te, 27 yaşındaki Alman Yahudi Hannah Arendt, Nazi muhabirleri tarafından tutuldu. Gizemli bir şekilde serbest bırakılanlardan biriydi. Almanya’yı yasadışı bir şekilde terk etti ve Paris’e doğru yola çıktı. 1940’da Fransız birlikleri Fransa’yı işgal etmeye koyuldukça, Fransız yetkililer Arendt ve diğer Almanları kamplara “düşman yabancılar” olarak yerleştirdiler. Arendt bu gözaltı hapsinden kaçtı. ABD için vize alabilmesi için başka bir mucizeye ihtiyacı vardı. Daha sonra 1941’de Portekiz üzerinden geçişi sağlayarak New York’a gelmeyi başardı.
Arendt’in Nazi Almanya’sında Yahudi olma deneyimi ve ABD’deki mülteci statüsü onun politik felsefesini şekillendirdi. Yazılarında: “Düşüncenin kendisi olayların gerçekliğinden kaynaklanır ve yaşam tecrübesi olayları onun rehberi olarak kalmalıdır.” diye açıkladı. “Düşüncelerin arkasındaki olaylar ve hikâyeler, ne söyleyeceğimizi tam anlamıyla yansıtıyordu.”
Hannah Arendt, hayatındaki olaylardan ve diğer hikâyelerden esinlenerek Yahudi devleti, mültecilerin hakları ve demokrasinin kırılganlığı hakkında yazmayı seçti. 1975’te yaşamını yitirdi. Ama politik filozof Richard Bernstein’ın, ‘Neden Hannah Arendt’i Şimdi Okumalıyız?’ adlı yeni kitabının hatırlattığı gibi, Arendt bize günümüzün en zorlu siyasi ikilemleri aracılığıyla insancıl yol göstericileri açıklıyor. New York’ta, 86 yaşında bir profesör olan Bernstein, sürekli siyasal aktivizm ile gündemdeydi. Hannah Arendt’i neden okumamız gerektiğini açıklamak için birkaç kişi daha yorum yapmıştır.
Arendt, “Yahudilerin dışlanmasının” nedenini açıkladı. “Kurtulmuş Yahudi” diye yazıyordu, “kendi durumuyla ilgili bir farkındalığa uyanmış olmalıydı.’’ Özgürlük mücadelesi, Avrupa’nın tüm aşırılığının ulusal ve toplumsal kurtuluşa ulaşmak için harcayacağı şeyin bir parçasıydı. Bu nedenle, 1942’de Araplara azınlık hakları verecek bir Yahudi devletini öngören Siyonistler yüzünden paniğe kapılmıştı. “Galip” nedenlerin üstünlüğünün ortaya çıkmakta olan tarihsel anlatımından endişe duyuyordu. Diyaloga başvurdu. “Farklı görüşlere sahip olmak ve diğer insanların aynı konuda farklı düşünmelerinin farkında olmak, bizi tüm tartışmayı durduran ve sosyal ilişkileri bir karınca yığınına indirgeyen Tanrı gibi kesinlikten koruyor.”
Arendt’in kendi çözümü bugün politik olarak ilginç görünüyor ancak daha geniş bir demokraside üretken olarak bir arada var olma felsefesini yansıtıyor. İki devletten ziyade, Yahudi-Arap konseylerinin yerel toplulukları yöneteceği federal bir Yahudi ve Arap devleti çağrısı yaptı. O, alternatif olarak Yahudilerin tehdit altındaki sınırların içinde tenha, tamamen kendi çıkarlarını ve faaliyetlerini yerine getirecek tamamen düşmanca bir Arap nüfusu tarafından kuşatılacaktı.
Mülteciler
Gelecek bir Yahudi devletine işaret ettiği gibi Arendt de mülteci olarak kendi statüsüyle ilgileniyordu. Amerika’ya kaçışında, mülteci örgütlerinden önemli anlarda yardım aldı. Birçok arkadaşı mülteciydi. Böylelikle Bernstein şöyle diyor; Arendt “mülteciler hakkında sezgi, zekâ, ironi ve derin bir melankoli duygusunu kaleme aldı.” ABD’ye gelişinden kısa bir süre sonra, “Biz Mülteciler” adlı makaleyi yazdı. Makalenin ilk cümlesi rahatsız edici bir yankı taşıyor. Günümüze: “İlk etapta ‘mülteciler’ denilmekten hoşlanmıyoruz. Kendimizi ‘yeni gelenler’ veya ‘göçmenler’ olarak adlandırıyoruz.” diye çevrilmiştir.
Bugün, “yeni gelen” kavramı mevcut değildir ve göç ile ilgili tüm tartışmalar “mülteci” ile “göçmen” arasında büyük bir fark yaratmaktadır. İlke olarak mülteciler, gerçekten ekonomik göçmen olmadıkları sürece hoş karşılanırlar. BM Mülteci Sözleşmesi’ne göre imzacı ülkeler, köklü bir zulüm korkusuna sahiptirler. Bu nedenle iltica hakkına sahip olanları kabul etme yükümlülüğünü üstlenmektedirler. Sığınmacılara mülteci olarak giriş izni verilmesi daha çok ekonomik olarak reddedilmektedir. Mülteciler ve göçmenler arasındaki bu ayrım Arendt’in ölümünden itibaren giderek daha keskin hale geldi. Antropolog ve sosyolog Didier Fassin, kendi yerel Fransa’sında, Şili ve Vietnamlı mültecilerin 1970’lere kadar memnuniyetle karşılandığını yazıyor. Fakat savaş sonrası ekonomik momentum azaldıkça, yabancı işçilerin ev işçilerini güçlendirme ihtiyacı da azaldı. Potansiyel mülteci ve göçmen sayısı artmış, böylece onların ekonomik ve kültürel bir tehdit olduğu duygusu da artmıştır.
Fassin, mültecilere olan ahlaki zorunluluğun aşındığını da ekliyor. Tüm yaşamların aynı bedele mal olmadığını söylüyor. Fransa’da, kötü ünlenen Calais ormanları, insanlık dışı koşullarda yaşayan yaklaşık 10.000 sığınmacı ve göçmen barındırıyordu. Her ne kadar 2016 yılında orman dağıtılmış olsa da oraya tekrar yerleşmek zorunda kaldılar ve acil barınak, su ve sağlık koşullarına erişim olmadan yaşadılar. Fransa’dan daha çok Yunanistan ve İtalya’ya ulaşmak için hayatlarını riske atan sığınmacılar, şiddet, insan kaçakçılığı ve yardım işçilerinin suçlarına karışmaktadır.
Dünya zor bir problemle karşı karşıyadır. Sığınmacıların sayısı artıyor ve çoğu çaresizce fakir. Bu türden potansiyel mülteciler, iyi organize olmuş kaçakçıların piyango biletlerini, hayatlarını kaybetme riski ile satın alırlar. Dahası, sığınmacılar ve göçmenler Mali, Bangladeş ve Guatemala gibi uzak ülkelerden geliyorlar.
Bu arada, ev sahibi ülkelerin sert politikalarının yasadışı akışları cesaretlendirdiğini gösteren güçlü kanıtlar vardır. Dolayısıyla Bernstein, Arendt’in büyük ölçüde endişelendiği mülteci sorununun bugün güçlü yankılara sahip olduğu konusunda haklıdır. İlkesi, herkesin “haklarına sahip olma özgürlüğüdür.’’ Ne yazık ki, insanın günümüzde taşıdığı büyük gelir ve kültürel farklılıklar nedeniyle, gelişmiş ülkelerdeki mültecilere ve göçmenlere bu hakların sağlanması sorunlardan biridir. Oxford Üniversitesi’nden Paul Collier, mültecilerin çoğunu sadece kendi ülkelerinde değil aynı zamanda kaçmakta oldukları komşu ülkelerde de tutuklamaya çağırdı. Arendt kesinlikle bu çağrıyı güçlendirmiş olurdu.
Diyalog
Burada üstlendiğim son bir konu ise Arendt’in diyalog için kamusal alanların tutkulu savunuculuğu. Bu bağlamda, onun görüşleri totalitarizmden kaçışıyla şekillendi. Bu nedenle belki de demokrasinin kırılganlığından derinden endişe duyuyordu. En ünlü makalelerinden biri olan “Hakikat ve Siyaset”e dramatik bir açıklama ile başladı: “Hakikat ve siyaset birbiriyle oldukça zıt kavramlar ve bildiğim kadarıyla hiç kimse bu iki kavram arasında doğruluk olduğunu inanmadı.”
Arendt için gerçekle siyaset arasındaki çelişki her zaman kamusal söylemde gizlidir. Eğer olgular “belirli bir grubun kârına ya da keyfine karşı çıkarlarsa” gerçekleri küçümsemek ya da onları “düşmanlık” ile değerlendirmek çok kolaydır. İyi bilinen gerçekler, yalnızca “fikirler” olarak görülebilir. Nitelikli politikacılar “retoriklerden’’ yararlanabilirler. “Gerçekliğin ve kanaatin kitlesel manipülasyonu” daha sonra “tarihin yeniden yazılmasına” ve “görüntü üretmeye” yol açar. Bu durum ise bilişsel dilbilimci George Lakoff’un “çerçeveleme” olarak adlandırdığı bir olgudur. Psikolog Irving Janis’in terminolojisinde ise bu konu söylem ve karar verme sürecine girer.
Arendt, gerçek ve siyaset arasındaki bu uzlaşmazlığın, tiranlığa dönüşebileceğini söyledi. Hakikat, “tiranlardan nefret ediyor” diye açıklıyor. Zorlayıcı iktidara karşı gerçekliğin otoriter yöneticileri, “düz yalanlar” üreterek iktidarlarına sarılıyorlar.
Şu andaki yankılar çok açık. Yalanlar, otoriter popülistlerin ve onların iyiliğini arttırmak için kurtarıcıları arayışında olan takipçilerinin makul fikirleri, “alternatif gerçekler” olarak görülmektedir. Donald Trump’ın Amerikan başkanlığı ve temel destekçi grubu üzerindeki tutumu bu açıklamaya tam olarak uyuyor. Hindistan’da Başbakan Narendra Modi, Mahatma Gandhi’yi bir kaide üzerine yerleştirirken, destekçileri Müslümanlara ve diğer azınlıklara karşı şiddet uyguladı. Modi’nin vekilleri, büyük bir başarı olarak, 500 rupi veya daha fazla değerindeki yasadışı banknotları yasaklayan şeytan çıkarma girişimini tasvir etmeye devam ederken, tüm kanıtlar, paranın tutulduğu kötü zenginliklerin kökünün çıkarılmasında küçük bir kazanç ile ciddi insani ve ekonomik sıkıntıya işaret ediyor.
Analizleri onu gerçeklik ve siyaset arasındaki bu içsel çatışmaya götürdüğü için Arendt, büyük ulus-devletlere karşı çok kuşkuluydu; zira otoriter liderler çok sayıda insanı sallamak için gerçekleri manipüle edebilirdi. Bernstein, “siyasetin haysiyetini geri kazanmaya” çabalayan Arendt’e, “federal bir devlette organize edilen yerel Arap-Yahudi konseylerini” savunmaya götüren aynı vizyonla yönlendirildiğini yazıyor.
Böyle bir haysiyetin Amerikan ve Fransız devrimleri sırasında ve aynı zamanda 1956’daki Budapeşte ayaklanması sırasında tarihte “imtiyazlı anlarda” başarıldığına inanıyordu. Hindistan özgürlük hareketi bu düzeni koyacaktır. Arendt bu tür hareketlere çekildi çünkü Bernstein’ın da belirttiği gibi “tartışmayı, müzakereyi, tartışmayı ve fikirleri paylaşmayı” teşvik ettiler.
Bernstein böyle kazançlı anların sürdürülmesinin kolay olmadığını da ekliyor. Aslında, Amerikan anayasasının yazarlarından biri olan ve Amerikan Devrimi’nin ruhunu somutlaştırdığı gibi hayranlık uyandıran Thomas Jefferson, yapıcı bir “devrimci ruhun” kolayca altüst edilebileceğinden endişe ediyordu. Yanlış kurtarıcılar da meşru sebepleri ortadan kaldırabilir. Bununla birlikte, ulus devletlerin ezici gücü ile birlikte, Arendt’in doğrudan demokrasinin önemsiz ve kişisel çıkar-destekli temsili demokrasiye karşı bir denge olarak önemine dair mesajı, kesinlikle dikkati hak etmektedir.
Arendt’in temel anlayışına göre insanlar eşit olarak doğmamıştır ancak halkın sesinin eşitliğini yaratmak için politik bir yapıya ihtiyaç vardır. Böylelikle Bernstein’ın belirttiği gibi, “bireylerin harekete geçebileceği, kasten hareket edebileceği ve eylemleri ve görüşleri ile yargılanabileceği kamusal alanlar” kavramına yol açmıştır. Ancak o zaman, politik bir sistem zorlamadan ziyade ‘rasyonel iknaya’ dayanabilir. Siyasal kuramcı Robert Dahl’ın kendi demokrasi önsözü olan Demokratik Kuram’da vurguladığı gibi “akılcı ikna” rolünün önemi daha da önem kazanmaktadır ki bu sıklıkla bir politika sorusunun “doğru” bir teknik cevabı yoktur.
Avrupa Birliği
Arendt 1975’te öldü ve böylece Avrupa Birliği’nin istikrarlı genişlemesine şahit olmadı. Ekonomik tarihçi Alan Milward’ın, Avrupa’daki demokrasinin “ulus-devlet ve uluslararası çatışmanın içinden geçmesi” olduğu gerçeğinden ötürü dehşete kapıldığına inanıyorum. Yerel meclislere ve kamusal alanlara verdiği önemle Arendt, karar vericilerin daha da ileri gittiği ve halkın sesinden uzaklaştırıldığı “temsilci devlet” in uzantısına karşı uyardı. Bu türden uzak karar verme mekanizmaları kısmen yazar Pankaj Mishra tarafından tanımlanan bir fenomen için “politik sürecin kendisinin ciddi biçimde azaldığı” anlamına gelir. Avrupa Birliği, temsili devlet kavramını uç noktaya taşıyarak, hesap verme sorumluluğundaki olağanüstü felaketlere neden olur. Dolayısıyla vatandaşlarda hayal kırıklığı ve öfke doğurur.
Eski Alman cumhurbaşkanı ve Hannah Arendt Siyasi Düşünce Ödülü’nü kazanan Joachim Gauck, Avrupa’daki demokrasi kaybını körükleyen nadir Avrupalılardan biriydi. Şubat 2013’teki bir konuşmada, uzun süredir devam eden avro bölgesi krizi hala can çekişirken Gauck şunları söyledi: “Bazı üye devletlerde insanlar bu krizin faturasına ayak bastıkları için korkuyorlar. Diğerlerinde, giderek sertleşen kemer sıkma ve yoksulluğa düşme korkusu var. Avrupa’da birçok sıradan insan için verme ve alma, borç ve borçlar arasındaki sorumluluk artık adil görünmüyor. Gauck: “ Avrupa Birliği’nin çok fazla insanı güçsüz bırakıyor. Avrupalı bir kimliğe sahip olmanın ne anlama geldiğini saptamak hala zor. ” dedi.
Gauck’un konuşması, Avrupa’nın imajını açık bir kimlik ve amaç duygusuyla delmeye çalıştı. Ancak onun mesajına çok az kişi ilgi gösterdi. Dil gelişir ancak altta yatan retorik değişmeden kalır. “Her zaman daha yakın bir birlik,” “farklılıkların birleşimi” veya Fransız devlet başkanı Emmanuel Macron’un “Avrupa egemenliğinin’’ son formülasyonu. Bu tür kelimeler herhangi bir operasyonel içeriğe sahip olmadıkları için şüphe uyandırırlar.
Gauck, Avrupalıları birleştirmek için teknik ve idari merkezileştirme yerine insan onurunun ve değerlerinin ortak diline hitap etti. Böyle yaygın bir dil, Hannah Arendt’in ruhunda, “Avrupa agorasında, demokratik bir düzen içinde birlikte yaşamamıza olanak tanıyan ortak bir forumda” teşvik edilmelidir. Arendt’in Arap-Yahudi konseyleri anlayışı gibi Gauck’un modern bir agora vizyonu politik olarak ilginç kalıyor. Fakat Arendt’in Yahudi devletinin geleceğinde olduğu gibi öngörüsü bir uyarı olmaya devam ediyor.
Bernstein, Hannah Arendt’in “hem dikkatsiz bir iyimserlik hem de umursamaz bir umutsuzluğu reddettiğini” okuyucuya hatırlatarak güzel küçük kitabını sona erdiriyor. Bernstein, insanların iyimserliklerinin, “insanın“ uyum içinde hareket etme, çaba gösterme kapasitesine sahip olduğu inancına dayanarak ”belirtiyor. Özgürlüğü dünyasal bir gerçeklik yapmak için tarihsel bir olay haline gelmeden önce acil göreve başlamak gerekliydi.
Yazar: Ashoka Mody
Çevirmen: Merve Gültekin
Kaynak: opendemocracy
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır.
Düşünbil Portal’da yayınlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.