Aviva Rutkin’in aylık köşesi “Bizim gibi değil”, zeki makinelerin zihinlerini incelediği gibi, biz insanların makinelerle nasıl yaşadığımıza dair ipuçlarını da takip ediyor.
Ruj sürme robotunun yepyeni ve muhteşem başarısı
İşe yaramaz robotların kraliçesi İsveç’te yaşıyor. Simone Giertz, “Sizi temin ederim. Bu, kesinlikle kendim için seçtiğim bir unvan değil” diyor. Bu, 7 ay önce, umutsuz icatlarını internette paylaşmaya başladığında insanların kendisine verdiği lakap.
Onları görmüş olabilirsiniz. Robot kol, dudağına ruju sürmeye çalışıyor ya da “uyandırma makinesi” kauçuk eliyle uzanıp şevkle tokatlıyor yüzünü. Kabusvari bir icat, metal yaylara tutturulmuş iki mekanik bıçakla güya sebzeleri doğrayacak; ama o kadar saldırgan ki domatesleri maşayla vermek zorunda kalıyor.
Gördüğüm ilk Giertz robotu “Kahvaltı Makinesi”ydi. 30 saniyelik tanıtım sırasında, mümkün olan her şekilde eğrilip bükülmeyi başarıyor. Önce vakumlu ağzı olan pahalı bir robot kol, bir kutu Cheerios alıyor; gevrekleri kâseye doğru belirsiz bir yöne boşaltıyor; kâseyi yere bırakıyor; sonra nispeten daha büyük bir başarıyla sütü ilave ediyor. Nihayetinde plastik bir kaşık buluyor, gevreklerden biraz almaya kalkıyor; ancak başaramıyor. Giertz, bütün bu süreç boyunca tasasızca kitap okuyor ya da arada sırada bir kaşık almak için eğiliyor.
İşte “Kahvaltı Makinesi”
Kesinlikle büyülendim. Belli ki eğlendirici, fakat aynı zamanda, alışılmamış şekilde tanıdık: Sabah rutinlerimizi en mükemmel hale getirmeyi hayal eden Silicon Vadisi’nin ilk teşebbüsü bu: Ya da robotları basit yemekler yapmaları için eğitmeye büyük paralar harcayan akademik bir proje.
Giertz, büyük hırsları olan biri değil. “Hiçbir zaman gerçekten kullanışlı bir şey yapmak için yola çıkmadım” diyor. Ve ekliyor: “Neredeyse bütün projelerim hayatımda mekanikleştirmek istediğim bir şeyle başladı. Ve her defasında çılgın bir çözüm ortaya çıktı. Örneğin diş fırçalamak çok sıkıcı. Bir kask sizin için yapsa? Neden olmasın?”
Giertz, acayip aletlerini Arduino başlangıç setini kullanarak yapmayı öğrenmiş. Sonunda, videoları Reddit topluluğunun dikkatini çekmiş. Şu an firmanın “İşe yaramaz robotlar” departmanında kadrolu olarak çalışıyor; tüm zamanların en popüler gönderilerini paylaşıyor.
Peki neler “İşe yaramaz robot” olarak nitelendirilebilir? Tapılası veya Twitter sanal robotları gibi soyut robotlar bu kategoriye kabul edilemez; ama örneğin, kendisini kola içerek öldüren, iddialı, tırtıl zincirli makineler gibi yarayışsız veya intihara eğilimli olanlar; özel bir alt tür olarak kabul edilir.
Gerçek bir işe yaramaz robot, dünyamızın dışında, tamamen istenilenin aksi sonuçlar elde eden ancak gerçek bir iş yapan makinedir. Giertz’in kahvaltı makinesinden farklı olarak, burada gösterilen felaket robotların çoğu aslında birer kazadan ibaret. Eğlendirmek için değil, bir işin gerçekleştirilmesi için yapıldılar. Düşüşleri, çırpınmaları, hataları ve kendilerini yaralamaktan oluşan zarar; gerçek yapay zekayı arayışı içinde kabul edilebilir zayiatlar.
Bir mutfak robotu, pankeki ters yüz etmeye çalışırken, uçarak yere gitmesine sebep oluyor. Her yıl düzenlenen Robocup yarışlarında, bir futbol robotu, topu atacak mükemmel noktayı bulmak için ayağını sürüyor da sürüyor; fakat aniden tamamen ıskalıyor ve yüz üstü düşüyor. Muhtemelen türünün klasiği olan otomatik çöp kamyonu, bir bidonu alıyor, boşaltmaya yönelik boş bir hareket yapıyor ve soğukkanlılıkla tüm çöpü yola püskürtüyor.
Bu tür videoların budalaca olduğu inkar edilemez. Üstelik, internetin efsanevi başarısızlıkları kutlama geleneğine de uyuyorlar. Popülerlikleri giderek artıyor; fakat bazıları bu videoları tatmin edici bulmamızın daha derin nedenleri olduğunu düşünüyor.
Robotlarla ilgili duygularımız oldukça karmaşık. News Scientist’in sayfalarında, birçokları -ben de dahil- yaklaşmakta olan robot çağının vaatlerini ayrıntılı biçimde tasvir ettik. Robotlar, yaşlılara bakacak, sınırlarımızı koruyacak, çizelgelerimizi düzenleyecek ve belki, yemeklerimizi pişerecekler. Kısacası, mükemmel uşaklar olacaklar.
Aynı zamanda, yapay zekaya dair her ilerleme, insanların gelecekteki robot derebeyleri hakkında demode şakalar yapmalarına neden oluyor; bunu bazen ben de yapıyorum.
“Bu tür varoluşsal bir tehdidi dile getiren bütün bir mecaz var” diyor Pittsburgh, Pennsylvania Carnegie Mellon Üniversitesi’nde, Robot Bilimleri Bölümü’nde öğrenim gören Illah Nourbakhsh ve ekliyor: “Bu, Terminatör gibi filmler nedeniyle, insanlığın Jungcu psikolojisi içerisinde dönüp dolaşan bir fikirdi. Fakat Elon Musk ve Stephen Hawking gibi bilim insanlarının uyarıları bunun insanların beyinlerine iyice yerleşmesine sebep oldu.”
Nourbakhsh, geçen yıl, her tür platformda dolaşan açık bir mektuba atıfta bulunuyor. Bu mektupta, teknoloji uzmanları,biliminsanlarını yapay zekanın yol açabileceği ptansiyel tehditlere dikkat etmeye başlamaları konusunda uyarıyordu: “Mektup, iş alanlarının aniden yok olmasını kapsayan ama bununla sınırlı kalmayan, otomatik öldürme, anlamlı insani kontrolün kaybı gibi bir takım konuları dile getiriyordu. Teknolojik ilerlemedeki süreklilik -bu ayki AlphaGo zaferleriyle sergilenen- bu korkuların kolektif tahayyülümüzde yavaş yavaş kaynamaya devam etmesine sebep oluyor.”
Bir robotun basit bir işle cebelleşmesini izlemek, bu kaygıları bir nebze yatıştırıyor. “Kapıyı bile açamıyor musun? Dünyayı ele geçirmede iyi şanslar, küçük makine.”
Bu Darpa robotunun düşüşünü izleyin
İnsanlar, dünyayı çekip çevirmemize yardımcı olacak makineler yapıyorlar. Fakat teknoloji, aynı zamanda problem de yaratabilir. Hollanda Twente Üniversitesi’nde felsefe üzerine çalışmalarını sürdüren Mark Coeckelbergh, bu ilişkiyi “kırılganlığın antropolojisi” olarak adlandırıyor.
“Sakar ve başarısız bir robota gülmek, aynı zamanda ciddi bir problemle baş etmek anlamına da geliyor” diyor. Burada, Musk ve Hawking’in bahsettiği problemleri olduğu kadar günlük hayatın dünyevi korkularından da bahsediyor. Bazen, makinelere olan bağımlılığımız, hayatlarımızı kolaylaştıracağı yerde zorlaştırıyor. Örneğin, tam da önemli bir raporu teslim edeceğimiz zaman yazıcının bozulması veya programınızı düzenlemesi gereken takvimin açıklanamaz şekilde birkaç toplantınızı silmesi gibi birçok aksilikle karşılaşabiliyorsunuz.
Giertz’in icatları, bu kırılgan noktayı, şaşmaz bir isabetlilikle vurmaya devam ediyor. “Bir robotun her gün yaptığınız bir şeyde başarısız olduğunu görmek iyi hissettiriyor” diyor.
Yazan: Aviva Rutkin, Bizim Gibi Değil (Not Like Us)
Çeviren: Zeynep Şenel Gencer
Kaynak: NewScientist