Paylaş

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından en az 50 milyon insanı öldüren bir grip pandemisi hızla dünyaya yayıldı. Bu, Covid-19 ile ilgili bize neler öğretebilir?

Yüz yıl önce yaklaşık 20 milyon insanın ölümüne sebep olan küresel bir savaştan yeni çıkmış dünya, aniden daha ölümcül bir şeyle mücadele etmek zorunda kaldı: bir grip salgını.

İspanyol gribi olarak tanınan pandeminin, Batı Cephesindeki sıkışık ve kalabalık ordu eğitim kamplarında başladığı düşünülmekteydi. Elverişsiz sağlık koşulları – özellikle Fransız sınırı boyunca siperlerde – virüsün kuluçkaya yatmasına ve daha sonra yayılmasına yardımcı oldu. Savaş Kasım 1918’de sona erdi, ancak askerler evlerine dönerken virüsü de beraberlerinde getirdiklerinden daha da büyük bir can kaybının eli kulağındaydı. 50 milyonla 100 milyon arasında insanın öldüğü düşünülüyor.

Dünya, o zamandan beri -aralarında en az üçü ciddi grip salgını- birçok pandemi geçirdi, ancak hiçbir pandemi bunun kadar ölümcül ya da hızlı yayılmadı. Dünya, manşetlerden düşmeyen yine de çok çok daha az ölümcül olan Covid-19 salgınına tepki verirken, BBC Future yakın tarihteki en yıkıcı hastalıkların birinden neler öğrendiğimizi görmek için İspanyol gribinin 100. yıl dönümünü değerlendiren 2018 özelimizi hatırlatıyor.

 Katil çoğunlukla akciğer iltihaplanması 

Covid-19’dan ölen insanların çoğu, bağışıklık sistemi virüsle savaşmaktan zayıflarken yerleşen bir tür akciğer iltihaplanmasına yenik düşüyor. Bu, virüsün İspanyol gribiyle ortak olan bir şeyidir – yine de Covid-19 kaynaklı ölüm oranının, İspanyol gribinden olandan çok çok düşük olduğu söylenmelidir. Yaşlılar ve bağışıklık sistemi zayıf olanlar – şimdiye kadar hastalıktan ölenlerin çoğunluğunu oluşturanlar – akciğer iltihaplanmasının neden olduğu enfeksiyonlara karşı daha hassaslardı.

 Az sayıda yer kurtuldu

İspanyol gribi vurduğunda havayolu ulaşımı gelişiminin ilk aşamalarındaydı. Ancak dünyada, gribin korkunç etkilerinden kurtulmuş az sayıda yer vardı. Gribin, dünyanın bir ucundan öbür ucuna geçişi daha yavaştı, havayolları yerine demiryolu ve yolcu gemileriyle taşınıyordu. Bazı yerler, grip ulaşmadan ve korkunç zararlara uğramadan önce aylarca, hatta yıllarca dayanmıştı.

Ancak bazı yerler, çoğunlukla 100 yıl sonrasında da hala kullanılmakta olan temel yöntemlerden yararlanarak gribi uzak tutmayı gerçekten başardı. Alaska’da Bristol Körfezi’ndeki bir topluluk gripten neredeyse zarar görmeden kurtuldu. Okulları kapattılar, umumi toplanmaları yasakladılar ve anayoldan köye geçişi engellediler. Bunlar, bugün kuzey İtalya ve Çin’in Hubei eyaleti gibi bazı bölgelerde Koronovirüs yayılmasını durdurmak için uygulanan seyahat kısıtlamalarının düşük teknoloji versiyonuydu. 

Farklı virüsler farklı popülasyonları hedef alıyor

Doktorlar, İspanyol gribini “tarihteki en büyük tıbbi katliam” olarak tanımlamıştı. Sadece bu kadar çok can alması değil, kurbanlarının çoğunun genç ve sağlıklı olmasıydı. Normalde sağlıklı bir bağışıklık sistemi, griple oldukça güçlü baş edebilir; ancak bu versiyonu o kadar çabuk etki ediyor ki, akciğerleri sıvıyla doldurup ikincil enfeksiyonlar için mükemmel bir alan haline getiren ve sitokin fırtınası diye bilinen şiddetli bir tepkimeye sebep olarak bağışıklık sistemini baskılıyor. Yaşlı insanlar, ilginç biçimde, 1830’larda insan popülasyonunda yayılmaya başlamış çok benzer bir grip türünden sağ kurtulduklarına göre, bünyeleri belki de bugünküler kadar hassas değildi.

Bilim insanları ve hükümetler, grip gibi pandemilerin çok daha hızlı yayılacağının farkına vardıkça, modern dünya genelinde halk sağlığı sistemlerinin gelişimini teşvik etti.

Yeni tip bir koronavirüsle, yaşlılar, ve daha önce farklı hastalıkları bulunan insanlar en çok risk altında olarak değerlendiriliyor. Hala düşük olmasına rağmen ölümler en çok 80 yaş üstü kişilerde görülüyor.

En iyi savunma halk sağlığı

İspanyol gribi, yaşamsal kamu kaynakların askeri çalışmalara yönlendirildiği küresel bir savaştan yeni çıkmış bir dünyada patlak vermişti. Halk sağlığı sistemi fikrinin gelişimi henüz ilk safhalarındaydı, birçok yerde sadece orta sınıf mensupları ya da zenginler doktora gidebilecek mali imkana sahiptiler. Grip, gecekondu mahallerinde ve diğer yoksul kentsel alanlarda, yetersiz beslenmenin ve yetersiz sağlık önlemlerinin görüldüğü popülasyonlar arasında çok fazla kişiyi, ve genellikle şimdiki gibi altında mevcut olan başka sağlık sorunları olanları öldürdü.

İnsanları vaka bazında tedavi etmek yeterli olmayacaktır – kentsel ortamda pandemilerin üstesinden gelmek için hükümetler, hastalığın belirtilerini gösterenleri karantinaya alarak, hastalığı daha ciddi geçirenlerle hafif vakaları ayrı tutarak ve hastalığın kendi kendine geçmesi için insanların faaliyetlerini kısıtlayarak, kaynakları sanki savaştaymış gibi seferber etmek zorundadır.

Bugün dünya genelinde koronavirus yayılımını kontrol altına alma çabaları olarak yürürlüğe konduğunu gördüğümüz halk sağlığı önlemleri, İspanyol gribinin en kalıcı etkilerinden biridir.

Yazar: Stephen Dowling
Çeviren: Gamze Sevin
Çeviri Editör: Elif Arslan
Kaynak: www.bbc.com


Paylaş

Düşünbil Portal

Düşünbil Portal, bilim, felsefe ve psikanaliz alanlarında yazılı ve görsel içerikli makale, deneme ve çeviri yayınlayan çok içerikli bir portaldır. Genel okur-yazar kitlenin bilinçlenmesini ve farkındalık kazanmasını amaçlamaktayız. “Düşünen her insan gençtir” vizyonu ile her genç insana hitap etmeyi amaçlayan Düşünbil Portal, dergi ve etkinliklerle bu amacını geliştirmektedir.

https://www.dusunbil.com