Onu muhtemelen sayısız kez yaptınız. Ve yaptığınızın farkında bile olmayabilirsiniz. Konumuz, ters psikoloji. Ters psikoloji basit bir kavramdır. Bir kişinin bir şeyi yapmasını istersiniz fakat kibarca sorsanız bile onu yapmayacağından neredeyse eminsinizdir. Bu nedenle gerçekte yapmasını istediğiniz şeyin tam tersini ondan isteyerek veya ona yapmasını söyleyerek onu istediğinizi yapması için oyuna getirmeye çalışırsınız. Örneğin, eşinize odanızı boyatmaya çalışıyorsunuz ama bunu başaramıyorsunuz. Dolayısıyla ona “Boş ver, odayı ben hallederim. Zaten ben daha iyi boyuyorum” dersiniz. Bir bakarsınız ki eşiniz eline fırçayı almıştır.
Çoğu kişi ters psikolojiyi çocuklarla ilişkilendirir. Hangi ebeveyn, diyelim ki, saçını mora boyatmış ergen çocuğuna, saçını orijinal rengine hemen geri boyatacağı umuduyla, bu rengin ona çok yakıştığını söylememiştir? Fakat her yaştan insan ters psikolojinin etkilerine açıktır.
Los Angeles’ta çalışan lisanslı psikolog, terapist ve ilişki uzmanı Dr. Jeanette Raymond, ters psikolojinin çoğu zaman işe yaradığını, çünkü insanların bağımsızlığa ihtiyaç duyduğunu ifade ediyor. “Bir şeyi, onu yapmanız için zorlanmanız, tehdit edilmeniz veya utandırılmanızdansa veya ilişkinizi kaybetmekten korktuğunuz için yapmaktansa, özgür iradenizle yaptığınızı düşünmek daha güçlendiricidir.”
Ters psikoloji psikoterapi alanında daha doğru bir ifadeyle paradoksal müdahale olarak adlandırılır. (Raymond “ters psikoloji” teriminin medyanın icadı olduğunu ifade ediyor.) Paradoksal müdahalede, terapist danışanına üstesinden gelmeye çalıştığı bir davranışta bulunmasını söyler. Örneğin, bir danışan erteleme davranışını sona erdirmeye çalışıyorsa, danışmanı ona günde bir saati erteleyerek geçirmesini söyleyebilir. Arkasında yatan düşünce, bunun danışanın davranışa ve davranışın olası nedenlerine odaklanmasına yardımcı olacağı ve davranışın istemli bir hareket olduğunu ve dolayısıyla kontrol altına alınabileceğini görmesini sağlayacağıdır.
Bir profesyonel tarafından gerçekleştirilen paradoksal müdahalelerin etik olup olmadığına dair bazı endişeler bulunuyor. Kimi zaman bir danışanın sorunu bir korku ya da acı içerebilir, bu nedenle o danışandan o korkuyu veya acıyı yaratmaya çalışmasını istemek her zaman uygun bulunmaz [kaynak: Howes].
Ters psikoloji kimleri etkiler?
Raymond, ters psikolojinin, ya da paradoksal müdahalenin, psikoterapide göreceli olarak yeni bir kavram olduğunu belirtiyor. Fakat ters psikoloji halk bilgisi olarak da değerlendirilebilir. Örneğin tarih boyunca ebeveynlere, hemen gidip işe yaramaz bir adama bağlanacağı korkusuyla, sevdiği ama asla olamayacak biriyle evlenmemesi konusunda çocuklarını uyarmamaları söylenmiştir. Peki, ters psikoloji herkeste ve her durumda etkili midir?
Uzmanlar bize ters psikolojinin kontrol etmeyi seven kişileri – A tipi kişiler, asiler ve narsistik kişiler bunlardan bazıları – etkilemesinin daha olası olduğunu söylüyor. (Anlaşır şekilde, daha pasif kişiler genellikle kendilerinden isteneni yapar, bu nedenle ters psikoloji onlar için gerekli değildir). Ters psikoloji ayrıca, koşulların sakin bir şekilde değerlendirildiği durumlardan ziyade, duygularına göre kararlar veren kişilerde daha etkili olmaya meyillidir [kaynak: Straker].
Fakat Raymond ters psikolojinin başarısının kişilik tipine, ilişkinin dinamiklerinden daha az bağlı olduğunu ileri sürüyor. “Paradoks, bir kişinin bağımsızlık ve bireysellik için mücadele ettiği bir durumda, [o kişi] kendisine yapmamasını söylediğiniz şeyi yaparak direnmeye devam ettiğini hissettiği için, işe yarayabilir.”
Raymond, WikiLeaks sitesinin kurucusu Julian Assange’ı örnek olarak veriyor. “O, kendisine ne kadar çok durması söylendiyse ve ABD gibi ülkeler tarafından ne kadar çok tehdit aldıysa, o kadar çok karşı koydu ve davasının kurbanı oldu” diye belirtiyor. “Eğer ABD tarafından kendisine harika bir iş yaptığı ve yapmaya devam etmesi (paradoks) söylenseydi, muhtemelen bunda bu kadar kararlı olmazdı.”
Neyse ki çoğumuz hassas hükümet bilgilerinin açığa çıkarılmasını durdurmak için ters psikolojiye başvurup başvurmama konusuna kafa yormuyoruz. Hayır, çoğumuz onu daha ziyade iyicil gerekçelerle kullanıyoruz ve genellikle de çocuklar üzerinde ve aşkla ilgili mevzularda veya birazdan göreceğiniz üzere, iş ortamlarında.
Ters psikolojiyi çocuklarda kullanmak
Çocuğu olan herkes muhtemelen ters psikolojiyi üzerilerinde hatırı sayılır bir ölçüde kullanmıştır. Ne de olsa çocuklar ebeveynlerinin isteklerinin tam tersini yapmak için donatılmış gibi görünürler. (En azından bazı zamanlarda). Ve birçoğumuz gibi, onlar da kendilerine ne yapılmasının ya da yapılmamasının söylenmesinden hoşlanmazlar.
Bir deneyde, iki yaşındaki çocuklara belirli bir oyuncakla oynamamaları söylendi. Ve buyurun bakalım – çocuklar aniden gerçekten ama gerçekten o oyuncakla oynamayı istedi. Benzer şekilde, bir başka deneyde daha büyük çocuklara beş poster arasından bir tanesini seçebilecekleri söylendi. Fakat bu açıklamanın hemen ardından posterlerden bir tanesinin aslında mevcut olmadığı söylendi. Ne oldu dersiniz? Çocuklar birden eksik olan posteri oldukça çekici buldu. Bazı çalışmalar ayrıca belirli uyarı etiketlerinin kendi başına bir ürünü çocuklar için daha albenili kıldığını gösteriyor, şiddet içeren TV programlarına konan uyarılar gibi [kaynak: PsyBlog].
Peki buradaki ana fikir nedir? Ebeveynler ters psikolojiyi, çocuklarının tabiatındaki ebeveynlerinin isteklerine karşı koyma arzusunu köreltmek için kullanabilir. Fakat uzmanlar bunu duyarlı ve tedbirli bir şekilde yapmaları gerektiğini ifade ediyor. Öncelikle, ters psikolojiyi çok sık uygularsanız göze çarpacaktır ve işe yaramayacaktır. Çocuklarınız sizi manipülatör olarak görecektir ve bu iyi bir şey değildir.
İkinci olarak, çocuğun öz saygısına zarar verebilecek “olumsuz” ters psikolojiyi asla uygulamamalısınız. Örneğin, oğlunuza, sıkışık garajınıza arabaları çizmeden sokarken bisikletine nasıl manevra yaptıracağını muhtemelen çözemediği için, onun için bisikletini yerine kaldıracağınızı söylemeyin. Onun yerine, ters psikolojinin olumlu veya zararsız şekillerini bulmaya çalışın. Diyelim ki genç yaştaki kızınız akşam yemeği yemiyor. Ona bunun sorun olmadığını fakat yemek saati görünüşe göre geçtiği için artık yatma vaktinin geldiğini söyleyin.
Ergenlerle ilişkilerde çoğu zaman kendinizle tartışmanıza neden olur; bir çeşit tersine ters psikoloji. Eğer 16 yaşındaki çocuğunuz baştan savma gibi görünen bir etkinliğe katılmak istiyorsa, ona elinizde tehlikelere dair kanıt olsa da uzak durması için onu zorlayamayacağınızı söyleyin. Kendisi için en akıllı tercihi yapması gerekecektir. Bu durumda, etkin bir şekilde kendinize karşı geliyorsunuzdur ve bu durum çocuğunuzun en sonunda sizin sözünüzü dinlemesini sağlayabilir [kaynak: Online Parenting Coach].
Raymond, “Paradoks çocuğunuza ebeveynin istediğini yapmaktansa kendi istediğini yapmasına izin vermek değildir” diye belirtiyor. “Çocuğu iştah kaçırıcı olacağı için yanlış olanı yapmaya cesaretlendirmekle ilgilidir.”
Bazı psikologlar ters psikolojinin kullanılmasına her koşulda karşı çıkıyor. Çocuk klinik psikoloğu Dr. Vicki Panaccione internet sitesinde, söylediğinizin tersini yaptığı için çocuğunuzu ödüllendirirseniz – oğlunuza uzun olan saçını kesmemesini söyleyip saçını kestirdiğinde harika göründüğünü söylerseniz – ona sizi dinlememeyi öğreteceğinizi belirtiyor. Ayrıca ona, söylediklerinizde aslında ciddi olmadığınızı öğretirsiniz.
Aşkta ve işte ters psikolojiyi kullanmak
Bazen ilişkilerde taraflar belirli konular söz konusu olduğunda, gerçekte ne düşündükleri veya hissettikleri konusunda dürüst olmayarak kaçamak davranabilir. İlişkinizde bunun olduğunu hissediyorsanız, özellikle kaçamak davranış önemli bir durumla ilişkiliyse, ters psikolojiyi kullanmayı deneyebilirsiniz. Belki erkek arkadaşınız size ilgi meraklısı olduğunuz için ilişkinize ara vermek istediğini söylüyordur. Ona içten bir şekilde sorun olmadığını, zaten sizin de ona çok fazla bel bağladığınızı düşündüğünüzü söyleyin. Ardından onunla hiçbir şekilde iletişim kurmayın. Beklenmedik bir şekilde fikrini değiştirebilir ve ilişkiyi devam ettirmek için size yalvarabilir.
Veya belki bir süredir eşinizle çocuk sahibi olup olmamayı konuşuyorsunuz. Eşinizin hemen bir aile kurmak istediğinden neredeyse eminsiniz fakat size biraz daha beklemenin daha akıllıca olduğunu söylüyor. “Tamam, iki yıl daha bekleyelim” dersiniz ve eşiniz birdenbire daha erken – örneğin, hemen – çocuk sahibi olmak istediğini söyleyebilir.
Konu işe geldiğinde, uzmanlar ters psikolojinin en çok satış alanında çalışanlar için faydalı olduğunu söylüyor. Bu tekniği insanları ihtiyaç duymadıkları ürünleri almaya ikna etmeye çalışmak için kullanmanın uygun olmadığını belirtiyorlar. Fakat bu tekniği ürününüzle ilgilenen müşteriler üzerinde kullanmak faydalı ve uygun olabilir [kaynak: Loewen].
Satış alanında ters psikolojiyi kullanmanın birçok yolu bulunuyor. Bu yollardan biri “müşteriyi diskalifiye etmek” olarak adlandırılıyor. Bu senaryoda müşteriye, ürünü daha fazla istemesini sağlayacağını umarak, belirli bir ürünü almaya gücünün yetmeyeceğini veya o ürünün onun için uygun olmadığını söylersiniz.
Diyelim ki bir çifte yeni bir araba bulmalarında yardımcı oluyorsunuz. Köşedeki iki lüks araç hariç galerideki tüm araçları onlara gösterirsiniz. Size o iki aracı neden göstermediğinizi sorarlar ve siz o araçların çok pahalı olduğunu söylersiniz – buradaki ima çiftin o araçlara gücünün yetmeyeceğidir. Çift araçları görme konusunda ısrar eder ve ardından pahalı bir araca güçlerinin yeteceğini kanıtlamak için araçlardan birini satın alır [kaynak: Michalowicz].
Satış alanında uygulanan bir diğer yaygın ters psikoloji tekniği müşterinize sunumunuzu yaptıktan sonra ürününüzü 1 ile 10 arasındaki bir skalada değerlendirmesini istemektir. Müşteri ürünü bir hayli sever ve 7 puan verir. Şaşkın görünürsünüz ve tepkisinden dolayı ürüne 3 veya 4 puan vereceğini düşünmüş olduğunuzu söylersiniz. Çoğu kez bunun üstüne müşteri ürüne neden 7 puan verdiğini açıklayacaktır. Bir çırpıda ürünün olumlu yönlerini size söylerken ürünü aslında kendi kendine pazarlar [kaynak: Michalowicz].
Daha Fazla Bilgi
Yazarın notu: Ters psikoloji nasıl işler
Bu makale için araştırma yapmak ve makaleyi yazmak bana, çocukluğumu ve benden büyük olan (ve çok sevdiğim) kız kardeşimin düzenli bir şekilde üzerimde uyguladığı ters psikolojiyi hatırlattı. Her Cumartesi, ikimizden biri evimizin üst katını temizlemekle görevliyken diğeri ana katı temizlerdi. Annemiz kimin hangi katı seçeceğine bizim karar vermemize izin verirdi. Üst kat daha küçüktü ve dolayısıyla daha az temizleyecek alan vardı. Ben üst katı tercih ederdim, tabi kız kardeşim de.
Cumartesi geldiğinde Sue, “Bugün alt katı cidden istiyorum. Banyoyu [üst kattaydı] temizlemekten nefret ediyorum” gibi bir şey söylerdi. Bunun onun gerçekte üst katı istediği anlamına geldiğini bilirdim ve ben de üst katı istediğim için hemen bu planı kabul etmeye hazır olurdum. Fakat bunun ardından kız kardeşim üst katı temizlemenin neden kölelik olduğuna dair tüm o sebeplerden ve bugün alt katı aldığı için ne kadar mutlu olduğundan bahsetmeye başlardı.
Her ne kadar tam olarak ne yaptığını biliyor olsam da – tartışmadan ona üst katı temizlemesine izin vermem için ters psikoloji uyguladığını – alt katı temizlemeyi o kadar çekici kılardı ki hemen taviz verirdim. Gönülsüzce yer değiştirmeyi kabul ederdi ve ardından o kadar zamandır asıl temizlemek istediği yer olan üst kata fırlayarak bana gülerdi. Bugüne kadar, üzerimde ters psikoloji uyguladığını bilmeme rağmen yer değiştirmeye neden direnemediğimi bilmiyorum.
Kaynaklar
- Foreman, DM. “The ethical use of paradoxical interventions in psychotherapy.” Journal of Medical Ethics. December 1990. (Oct. 23, 2015) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1375912/?page=1
- Howes, Ryan. “Cool Intervention #8: Paradoxical Interventions.” Psychology Today. Jan. 23, 2010. (Oct. 23, 2015) https://www.psychologytoday.com/blog/in-therapy/201001/cool-intervention-8-paradoxical-interventions
- Kelly, Anita. “Using Reverse Psychology on Your Spouse.” Psychology Today. Aug. 21, 2010. (Oct. 20, 2015) https://www.psychologytoday.com/blog/insight/201008/using-reverse-psychology-your-spouse
- Loewen, Stanley. “Using Reverse Psychology Effectively.” HealthGuidance. (Oct. 20, 2015) http://www.healthguidance.org/entry/15949/1/Using-Reverse-Psychology-Effectively.html
- Michalowicz, Michael. “6 Ways Reverse Psychology Can Help You Close Sales.” American Express. March 17, 2014. (Oct. 20, 2015) https://www.americanexpress.com/us/small-business/openforum/articles/6-ways-reverse-psychology-can-help-you-close-sales/
- Online Parenting Coach. “Using Reverse Psychology as a Parenting Strategy.” (Oct. 22, 2015) http://www.onlineparentingcoach.com/2013/10/using-reverse-psychology-as-parenting.html
- Panaccione, Vicki. “Ways to Change Your Children’s Behavior.” Better Parenting Institute. Jan. 8, 2011. (Oct. 22, 2015) http://www.betterparentinginstitute.com/Better-Parenting/parenting-child-raising-skills/ways-to-change-your-childrens-behavior/
- Pantalon, Michael. “Do You Use ‘Reverse Psychology’? Stop Right Now!” Psychology Today. April 8, 2011. (Oct. 20, 2015) https://www.psychologytoday.com/blog/the-science-influence/201104/do-you-use-reverse-psychology-stop-right-now
- “When Does Reverse Psychology Work?” (Oct. 20, 2015) http://www.spring.org.uk/2012/06/when-does-reverse-psychology-work.php
- Raymond, Dr. Jeanette, psychologist, Email interview. (Oct. 23, 2015)
- Straker, David. “Reverse Psychology.” Changing Minds. (Oct. 22, 2015) http://changingminds.org/techniques/general/more_methods/reverse_psychology.htm
- “Study: Teen Antismoking Ads Backfiring.” Oct. 31, 2006. (Oct. 20, 2015) http://www.webmd.com/smoking-cessation/news/20061031/study-teen-antismoking-ads-backfiring
© Düşünbil® (2018)
Yazar: Melanie Radzicki McManus
Çevirmen: Ece Milli
Kaynak: science.howstuffworks
