“Bireysel kötülükler toplumsal menfaatleri yaratır”
Bernard de Mandeville 1670-1733 yılları arasında yaşamış, ahlak ve siyaset felsefesi alanlarında çalışmış Hollandalı düşünürdür. Çalışmalarında özellikle toplum ve birey ilişkisi hakkında orijinal fikirler üretmiştir. Mandeville, ayrıca politik iktisat alanında da farklı çalışmalar ortaya koymuştur. Eserlerinde düşüncelerini alaylı bir dille betimleyerek yazmış ve sürekli olarak benzetmelerden yararlanmıştır. Bu açıdan Mandeville’in yapmış olduğu en etkili benzetme iş bölümü içerisinde ve toplum çatısı altında bir arada yaşayan insanları, bir kovan içinde yine iş bölümü çerçevesinde yaşayan arılara benzetmesidir (Günör, 2016). Mandeville’in bu benzetmeyi yaptığı ve felsefe tarihinde adının duyulmasını sağlayan 1714 yılında yayınladığı “The Fable of the Bees or Private Vices, Publick Benefits” (Arıların Öyküsü veya Kişisel Kötülükler Toplumsal Yararı Sağlar) isimli eseridir.
Mandeville iktisadi ve felsefi unsurlar taşıyan eserini yaklaşık olarak 24 yılda tamamlamış ve kendisinden sonraki pek çok düşünürü fikirleriyle etkilemiştir. Fablın bu kadar uzun sürede ortaya çıkmasının nedeni, Mandeville’in eseri parça parça yazmasıdır. Eserin özellikle şu bölümleri son derece önemlidir: “The Grumbling Hive: or, Knaves Turn’d Honest” (Homurdanan Kovan: veya Düzenbazın Dürüste Dönüşü), “An Enquiry into the Origin of Moral Virtue” (Ahlaki Erdemin Kaynağı ile İlgili İnceleme) ve “A Search into the Nature of Society” (Toplum Doğası Hakkında Bir Araştırma).
Homurdanan kovan
Homurdanan kovanda Mandeville erdemsizlik olarak addedilen lüks düşkünlüğü, para hırsı, açgözlülük, kibir, kıskançlık, savurganlık gibi tutkuların müreffeh bir toplum için gerekli olduğunu ifade eder ve erdemsizlikleri yüceltir (Mandeville, 1998). Müreffeh toplumların ahlaki motivasyonlarının iyi niyet, dürüstlük gibi erdemler olmadığını gözler önüne sermeyi amaçlar. Esere göre bireysel kötülükler toplumsal menfaatler sağlamaktadır. Yazar ‘Arıların Masalı’ fablında arı kovanını, toplumsal düzen içinde yaşayan insanlardan oluşan bir ülkeye benzetmiştir. Masal boyunca buradaki arıların yaşayışları anlatılmaktadır. Ülkede başlangıçta her şey çok güzeldir. Halk tam anlamıyla bir zenginlik ve refah içindedir. Ancak bir süre sonra bu refah ortamı bozulur ve her şey bir kaosa ve kabusa dönüşür. Yazara göre bu dönüşümün sebebi arıların dürüst, ahlaklı ve fedakâr bireyler olmasıdır. Erdem sahibi arıların davranışları ülkeyi bu hale getirmiştir (Günör, 2016).
Mandeville fablında her insanın bencil olduğunu ve bunun aslında hem doğal hem de erdemli bir şey olduğunu iddia eder. Ona göre dürüstlük veya iyilik gibi nitelikler toplumu ileriye götürmemekte hatta gerilemesine sebep olmaktadır. Yazara göre kasaptan manava, berberden doktora kadar herkes bencil bir şekilde kendilerini düşündükleri için toplumda inanılmaz bir bolluk yaşanmaktadır. Mandeville, bireylerin başkalarını düşünerek yaptıkları eylemlerin toplum için iyi olmadığını; tam tersine toplumu yaşanılmaz hale soktuğunu ifade etmiştir. Ona göre kişinin bencil eylemler peşinde koşması kendiliğinden bir düzeni oluşturmaktadır. Mandeville’e göre “Erdemsizliklerimiz olmazsa toplumumuz gelişemez; mutluluk, erdemsiz olmaya bağlıdır. Kişiyi mutlu kılan bencilliğidir.” Bu durumu ise şu dizelerle ifade etmiştir: “Bare Virtue can’t make Nations live In Splendor; they, that would revive” (Salt erdem yetmez ülkeleri yaşatmaya saltanat içinde ve kalkınmışlık yaratmaya) (Mandeville, 1732).
Mandeville’in felsefe alanında tanınmasını sağlayan bu eseri ile birlikte kendisinden sonra gelen pek çok önemli filozofu etkilemiştir. Bu filozoflar arasında Adam Smith ve David Hume sayılabilir. Mandeville iktisadi unsurlarla bireysel çıkarlar arasındaki ilişkinin bir doğal düzen yaratacağı fikrini ortaya koymuştur (Özel, 2002). Bu açıdan Mandeville egoizmin ve iktisadi liberalizmin de önemli temsilcileri arasında gösterilebilir. Mandeville kendiliğinden düzen fikri ile özellikle Adam Smith’i etkileyerek onun “homo economicus” insan tipine ulaşmasına yardımcı olmuştur (Günör, 2016).
Kaynakça:
Mandeville, Bernard (1732), The Fable of the Bees or Private Vices, Publick Benefits, Vol.1. URL= http://oll.libertyfund.org/titles/mandeville-the-fable-of-the-bees-or-private-vices-publick-benefits-vol-2
Günör Batu, Recep (2016), “Bernard Mandevılle’in Arıların Masalı Adlı Eseri Hakkında Bir İnceleme”, İdil Dergisi, Cilt 5, Sayı 22.
Özel, Hüseyin (2002), “Liberalizmin Ütopyacı Tasarımı”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 26: 101-123.
Yazar: Deniz Çevik
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır. Düşünbil Portal’da yayımlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.
