Felsefe tarihinin en önemli metinlerinden biri olan Tractatus‘u “Üzerine konuşulamayan konusunda susmalı”, diyerek bitiren Ludwig Wittgenstein, mantık ve dil felsefesine dair son derece önemli çalışmalara imza atan bir 20. yüzyıl filozofu. Böyle bir figürün, tarihteki en acımasız katliamlara yol açan Adolf Hitler‘le aynı dönemlerde ve bir süre aynı ülkede yaşamış olmalarının dışında bir ortak noktasını bulmak aslında oldukça güç. Fakat, Wittgenstein ve Hitler, yetişkinlik yıllarındaki yaşamlarında hayatta çok farklı yönler izleyecek olmalarına rağmen, ilkokul yıllarında Avusturya’nın Linz şehrindeki Realschule’da aynı sınıfları paylaşmışlar.
Historical Dictionary of Wittgenstein’s Philosophy adlı kitapta yer alan bilgilere göre geleceğin bu sıradışı filozofu ve yine geleceğin en kanlı diktatörünün yolu tarihin en tuhaf ironilerinden birini oluşturacak biçimde, 1904’te Realschule’da kesişmiş. Bir araya gelmelerinin şimdiye kadar olanaksız olduğunu düşündüğümüz Wittgenstein ve Hitler birbirlerinden yalnızca altı gün arayla doğmuş olsalar da, farklı sınıflarda eğitim almışlar. Bunun nedeni ise, Wittgenstein’ın akademik başarı açısından okuldaki kendisiyle yaşıt diğer öğrencilerden bir sınıf yukarıda, ve Hitler’in de yine aynı nedenden dolayı diğer yaşıtlarından bir sınıf aşağıda eğitim görmesiymiş. Bir şekilde aynı fotoğraf karesinde de yer aldıkları düşünülen Wittgenstein ve Hitler’in birbirlerini tanıyıp tanımadıklarına dair farklı görüşler mevcut.
Örneğin, Kimberley Cornish, 1998 tarihli The Jew of Linz adlı kitabında, Hitler’in Yahudi bir aileden gelen Wittgenstein’la bir tür ağız dalaşına girdiğini ve bu çocukluk anısının Hitler’in ileride bir anti-semitizm geliştirecek olması açısından belirleyici rol oynadığını öne sürüyor. Michigan Üniversitesi’nden Laurence Goldstein da Cornish’in bu argümanını destekleyen bazı çalışmalara sahip. Fakat, Türkçeye de çevrilen Ludwin Wittgenstein: The Duty of Genius adlı Wittgenstein biyografisinin yazarı Ray Monk, bu ikilinin yollarının okulda gerçekten kesiştiğine ve birbirleriyle konuştuklarına dair hiçbir kanıt olmadığını savunuyor.
Yukarıda, Wittgenstein ve Hitler’i aralarında yalnızca bir kişi bulunacak biçimde aynı karede gösterdiği düşünülen bu fotoğraf da aslında oldukça tartışmalı. Örneğin, Alman Devlet Arşivleri’ne girip, “Hitler” sözcüğünü “1901” ve “1902” yıllarıyla arattığınızda bu karenin 1901’de çekildiği belirtiliyor. Fakat Wittgenstein’ın okula bundan iki yıl sonra, 1903’te başladığı biliniyor.
Bütün bu tartışmalar ve soru işaretleri yine de Wittgenstein ve Hitler’in en azından bir yıl için (1904 civarı) aynı okul koridorlarında dolaştığı gerçeğini değiştirmiyor. Fakat, tarihte birbirlerinden çok farklı yollar izleyecek ikilinin birbirleriyle tanıştığını ya da aynı fotoğraf karesine girdiklerini söylemek zor.
Bu yazı Bon Pur Loryan’ın internet sitesinden alınmıştır.
