Uluslararası alanda yapılan yaşam kalitesi çalışmaları
Yaşam kalitesi kavramının neleri içerdiğine ilişkin akademik nitelikli çalışmalar 1930’lu yıllara kadar dayanmaktadır ve farklı disiplinlere tabi farklı bilim adamları tarafından bu konuda çok çeşitli tanımlara rastlamak mümkündür. (Tosun, 2013)
Bugüne ilişkin araştırmalar ise 1960’lı yıllara, ABD’de oluşan sosyal göstergelere dayanmaktadır. (Marans, 2003) Önceleri ekonomiye ilişkin unsurlar üzerinde durulurken, daha sonra sosyal unsurlar üzerinde durulmuştur. Bu ilişkiler incelenirken istatistiki veriler toplanmış; toplanan veriler üzerinde incelemeler yapılırken ilerleme, durgunluk gibi konular üzerinde nicel bir veri setinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Böylece her ülkenin kendine özgü kriterlerinin belirlenmesi gerektiği kararına varılmıştır. (Tosun, 2013)
Birçok farklı disiplin ile birlikte ele alınan bu kavramla ilgili çalışmalar en kapsamlı haliyle I. Van Kamp, K. Leidelmeijer, G. Marsman ve A. De Hollander tarafından yapılmıştır. Van Kamp ve arkadaşları, yaşam kalitesi kavramını ölçümlerken, çevreye dair ölçülebilir mekânsal, fiziksel ve sosyal bileşenleri ile bu bileşenlerin algılanma biçimlerini bir arada ele alır. Böylece, bireylerin algılama biçimlerinin değerlendirilmesinde sadece objektif özelliklerin değil, bireysel etkilerin de içerildiği bir yaklaşım şekillenmiş olur. Van Kamp ve arkadaşları tarafından ele alınan yaşam kalitesi kavramı, çok boyutlu ve birçok bileşenin etkileşimiyle şekillenen bir yapıya sahiptir. (Tosun, 2013)
Araştırmalarda kullanılan yaşam kalitesi göstergeleri ve Türkiye
Yaşam kalitesi kavramına dair evrensel bir gösterge yoktur. Yaşam kalitesi ile ilgili faktörler kentlere, kültürlere, şartlara göre ve zaman içinde değişmektedir. Avrupalı’nın yaşam kalitesi ile ilgili “iyi” olarak değerlendirdiği bir konuyu, bir Türk veya Japon “iyi” olarak algılayamayabilir. Burada önemli olan kültürel görelik fikrinin vurgulanmasıdır. (Torlak ve Yavuzçehre, 2008)
Toplumbilimciler yaşam kalitesi ile ilgili iki farklı sosyal gösterge tanımlamışlardır. Bunlar:
- İnsanların yaşadıkları çevreyi algılama ve değerlendirme biçimlerini ölçen “öznel ölçümler”,
- İnsanların içinde barındığı, çalıştığı çevreye ilişkin ölçümleri içeren “nesnel ölçüm”lerdir. (Erkut, 1995)
Öznel değerlendirmelerle ilgili olarak; kentsel mekanda yaşayan insanların sadece yaşamak için gerekenin üzerinde bir yaşam kalitesi elde etmeyi hedeflediğinde, yaşam kalitesinin nesnel bileşenleri ile birlikte, bu çevrede yaşayan insanların öznel değerlendirmelerinin de birlikte ele alınacağı, yaklaşım ve yöntemlerin geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir (Erkut, 1995).
Çok boyutlu bir yapı olarak ortaya çıkan yaşam kalitesi, literatürde çeşitli modeller kurularak da incelenmiştir. Bu modellerden birinde, yaşam kalitesinin boyutları şu şekilde sıralanmaktadır (Evans, 1994):
(i) Hoşnutluk: Yaşamdan hoşnutluk veya işinden hoşnutluk, ailesinden hoşnutluk gibi herhangi bir alanla ilgili hoşnutluk bireyin yaşam kalitesini etkilemektedir.
(ii) Yetenekler: Sosyal ilişki kurabilme, problem çözebilme gibi genel ve özel olarak incelenebilecek yeteneklere denk düşmektedir.
(iii) Sosyal çevre.
(iv) Bireyin karakteri ve yetenekleriyle ilgili kişisel faktörlerin etkisi: Bu gruptaki faktörlerin kişinin algılamasıyla ilgili olduğu kanıtlanmıştır. · (v)Biyososyofiziksel faktörler (çevre faktörleri/olayları) : Biyolojik, sosyal ve fiziki çevre bireyin yaşarn kalitesini etkilemektedir. Örneğin, fakirlik/zenginlik, kirli/temiz hava, risk/sağlık faktörleri gibi.
Türkiye’de yaşam kalitesi konusundaki çalışmalar oldukça azdır (Torlak ve Yavuzçehre, 2008) ve hali hazırda yapılan çalışmaların kentsel yaşam kalitesi konusunda olduğu görülmektedir.
Türkiye için öncelikli yaşam kalitesi göstergelerini şu şekilde sıralayabiliriz (1):
- Sağlık Personeli yardımı ile yapılan doğumların toplam doğuma oranı
- Rutin Aşılama Oranı
- Sağlık sisteminde hekim başına ve yatak başına düşen hasta sayısı
- Düşük doğum ağırlıklı bebek oranı
- Bebek Ölüm Hızı (0-1) yaş ve 5 yaş altı ölüm hızı
- Gebeliği önleyici modern yöntem kullanım oranı
- İntihar hızı
- İlköğretimde 8.sınıfa erişim oranı
- Evsiz (barınacak yeri olmayan) insan sayısı ve oranı
- Sağlıklı suya hiç ulaşamayan hane oranı
- Kanalizasyona hiç ulaşamayan hane oranı
- Ortaöğretimde net okullulaşma oranı
- Okul öncesi eğitimden yararlanan çocuk oranı ( 48-72 ay grubu-Anaokulu/Ana sınıfı)
- İlköğretimde net okullulaşma oranı
- Okuryazarlık oranı
- Meslek edindirme amaçlı yaygın eğitim programlarından yararlananların sayısı, oranı
- Sivil toplum örgütleri sayısı, üye sayısı ve oranı(Dernekler, Vakıflar, Sendikalar, Meslek Kuruluşları)
- Yasal bildirim süresinden sonra nüfusa kayıt olan çocuk oranı
- İstismara uğramış çocuk sayısı, oranı ( 2828 sayılı kanun kriterlerine göre)
- Suça sürüklenmiş çocuk oranı
- Kişi ve mala karşı işlenen suçlarda davalı, davacı, sanık sayısı, oranı
- Korunma ve bakım altında bulunan kişi sayısı (Çocuk, yaşlı, özürlü) ,oranı
- Korunma ve bakım için sırada bekleyen kişi sayısı (Çocuk, yaşlı, özürlü) ,oranı
- Sosyal Güvenlik kapsamındaki insan sayısı (Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur),oranı
- Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarından ve 2022 sayılı kanundan yararlananların sayısı ve oranı
Dipnot:
(1) http://www.illeridaresi.gov.tr/-ncelikli-yasam-kalitesi-gostergeleri
Kaynakça:
Erkut M. (2011), İstanbul’da Yaşam Kalitesi Çalışmaları, 1-20.
Evans, D. R. (1994), Enchanging The Quality of Life. Social Indiactor Research, 47-88.
Tosun E., (2013). Yaşam Kalitesi Ekseninde Şekillenen Alternatif Bir Kentsel Yaşam Örneği: Yavaş Kentleşme Hareketi, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 217.
Yavuzçehre S. P. ve Torlak E.S. (2008), “Denizli Kent Yoksullarının Yaşam Kalitesi Üzerine Bir İnceleme”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, 23-44.
http://www.illeridaresi.gov.tr/-ncelikli-yasam-kalitesi-gostergeleri(2011)
Yazar: Ayten Nahide Korkmaz
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır. Düşünbil Portal’da yayımlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.
