Eleştirel düşünmede dikkate alınması gereken temel konular:
Kitabımın yayınlanmasından çok geçmeden Cambridge Üniversitesi, ‘Kritik Düşünme, Kavramsal Perspektifler ve Pratik İlkeler’ konusu için benimle bağlantı kurdu ve bu konu ile ilgili bir blog yazmamı istedi. Bir blog yazabileceğimi hiç düşünmemiştim ama düşüncelerimi eleştirel düşünme üzerine düzenli bir şekilde paylaşmaya devam etme fırsatı sunarken neden olmasın diye düşündüm. Belki de yazım, eğitimcilere, öğrencilere ve hatta belki de insanlara günlük karar almalarında yardımcı olabilirdi. Eğer yardımcı olabilirse, o zaman buna değerdi.
Özetlemek gerekirse, eleştirel düşünme, bir dizi alt-beceri ve eğilimden oluşan, amaca yönelik, öz-düzenleme, yansıtıcı yargı yoluyla uygulandığında bir soruna mantıksal bir çözüm üretme şansını artıran bir üst bilişsel süreçtir.
Eleştirel düşünme, bu bilgi bombardımanı çağında ve yeni bilgi ekonomisinde daha gerekli hale gelmiştir. Öğrencilerin karmaşık bilgileri daha iyi anlamalarını, daha yüksek dereceler elde etmelerini ve daha fazla istihdam edilebilir, bilgili ve aktif vatandaşlar olmalarını sağlar. Sosyal ve kişilerarası bağlamlarda iyi karar vermeyi ve problem çözmeyi kolaylaştırır. Bilişsel önyargıların ve sezgisel temelli düşüncenin etkilerini azaltır.
‘Düşünmeye İlişkin Düşünceler’ yazmaya başladığımdan beri bir yıl geçti. Düşüncemi ele aldığımı ve bu dönem boyunca yazmamı gözden geçirdiğim için yazılarda ortaya çıkan daha geniş kapsamlı bir öğrenmenin özetlenmesi gerektiğini düşündüm. Yani, öğrendiklerimizi şu şekilde özetleyebilirim:
- Hepimiz eleştirel düşüncenin önemli olduğunu biliyoruz ancak öğrencilerin yanı sıra birçok eğitimcinin “eleştirel düşünme” ile ne demek istediğini ve / veya kendilerinin bu konuyu gerçekten araştırmamış olduğunu biliyoruz.
- Pek çoğunun, “eleştirel düşünmenin” ne anlama geldiğini bilmediği gibi nasıl tanımlandığı / kavramsallaştırıldığı, eğitildiği ve ölçüleceği konusunda tutarlılığı sağlama sorunu da vardır ki bu kolay bir iş değildir.
- Eleştirel düşünmede yeterli eğitim olmaksızın, olgun öğrencilerin eleştirel düşünmeye nasıl yaklaştıkları konusundaki algıları, potansiyel olarak geliştirilmiş özerkliğe, öğrenci sorumluluğuna ve kontrol odağına rağmen gerçek yeteneklerine uymuyor olabilir, bu durum aşırı iyimser bir bakış açısı dahi olabilir.
- Sosyal medya birçok anlama gelir; eğlence, eğitim, ağ oluşturma ve daha fazlası. Ne yazık ki hatalı düşünmeyi teşvik eden bir araçtır. İkna tekniklerini, mantıksız tartışmaları ve yanlış akıl yürütmeyi tanıyabilmek size sunulan argümanları daha iyi değerlendirmenize ve daha iyi argümanlar sunmanıza yardımcı olacaktır.
- Değerler her bireye özgüdür. Bireyler değerleri paylaşabilse de bireyin tüm değerlerinin başka biriyle uyuştuğunun garantisi yoktur. Öte yandan, ‘erdemin‘ kullanılması, bireyin bir tür “ahlaki doğruluğa” dayandığını ima eder. Bireyin değer verdiği fikirleri ve bakış açılarını sunmasında yanlış bir şey olmasa da onları herkesin değer vermesi gereken küresel erdemler olarak değerlendirmek kötü ve tehlikelidir.
- Eleştirel düşünme alanı geneldir ancak eğitimcilerin eleştirel düşünmeyi iyileştirmek ve alanlar arasında geliştiğini göstermek için eleştirel düşünme eğitimi gereklidir.
- Eleştirel düşünmeyi yürütmek için güçlü bir isteği olan bir kişi, problemleri çözme ve eleştirel kararlarını kullanarak karar verme konusunda tutarlı iç isteklilik ve motivasyona sahiptir.
- Önyargı ve istatistik konusunda genel olarak ortaokul eğitimine ihtiyaç vardır. Gelecek nesillere eleştirel düşünmeyi öğretmemiz gerekiyor. İnsanlar, eleştirel düşünmezken dinlemez, açık fikirli olmaz ve kendilerine sunulan bilgileri derinlemesine irdelemezler. İddialarını destekleyecek kanıtları olup olmadıklarına bakılmaksızın fikirlerini ve inançlarını yansıtırlar.
- Başkalarına karşı açık fikirli olun. Onlara saygı duymak zorunda değilsiniz (saygı zamanla kazanılır, bu doğuştan gelen bir hak değildir) ama kibar davranın (elbette anlaşmazlık içinde olabiliriz ama biz hala uygar insanlarız).
- Bir kişi söylemek istediğini söyler, sizin söylenenleri nasıl yorumladığınızı değil. Eğer söylenenden emin değilseniz, açıklama isteyin. Açıklama istemek, zayıflık işareti değildir aksine başarılı bir problem çözme belirtisidir.
- Kanıt ise eleştirel düşüncede en kirli sözcüktür. Araştırma ve bilim, hiçbir şeyi kanıtlamaz, sadece çürütebilir. “Kanıtla” kelimesini duyduğunuzda dikkatli olun ama aynı zamanda, insanların güvende olduklarında kendilerini daha güvende hissettikleri ve “kanıtlanmış” gibi kelimelerin bu güvence duygusunu pekiştirdiğini unutmayın.
- Yaratıcı düşünme, nasıl kavramsallaştırdığınıza bağlı olarak eleştirel düşünmede gerçekten yararlı ve pratik değildir. Yaratıcı düşünmeyi, “kutunun dışında düşünmeye” benzer bir şey olarak ele alırsanız eleştirel düşünme ile çok farklı varlıklardır. Ancak, yaratıcı düşünmeyi, mantıksal ve uygulanabilir bir sonuca ya da çözüme ulaşma amacıyla sentezleme olarak kavramsallaştırırsak, o zaman eleştirel düşünmeyi tamamlayıcı hale gelir. Ama sonrasında biz sadece yaratıcılığa başvurmuyoruz, eleştirel düşünmeyi içeren diğer tüm yollar da düşünülmelidir. Yani daha önce eleştirel olarak düşündüğümüz bilgiyi, mantıksal ve uygulanabilir bir sonuç veya çözüm üretme amacıyla sentezleyerek yaratıcı düşünebiliriz. Dolayısıyla, bu uyarı ışığında, eleştirel düşüncemizi yaratıcı düşünceyle aşılayabiliriz ama bunu dikkatli bir şekilde yapmalıyız.
- İnsanların düşüncelerini değiştirmek kolay değildir. Çalıştığınız kişi, eleştirel olarak düşündüğüne inandığında bu iş daha da zorlaşır. Sadece eğitmeye çalıştığınız kişiye ve eleştirel düşünmeye yönelik eğilimlerine geri dönebilir ancak kişinin duygularındaki duygusal yatırımı da önemli bir rol oynar.
- İyi ya da kötü eleştirel düşünme diye bir şey yoktur – ya eleştirel düşünmüşsünüzdür ya da eleştirel düşünmemişsinizdir. İyi niyetle deneyenlerin bunu “doğru” yapmak isteyecek olmaları muhtemeldir ve böylece bireyin eleştirel olarak düşünüp düşünmediği entelektüel alçakgönüllülüğe ve entelektüel bütünlüğe bağlıdır.
- Son olarak, insanların eleştirel düşüncelerini uygulamada yararlı bulduğu bazı genel ipuçları vardır:
- Sizin için önemli olan konular için eleştirel düşünün.
- Karar yorgunluğundan kaynaklanan hatalı düşünmeyi önlemek için eleştirel düşüncenizi günün erken saatlerinde yapın.
- Bir adım geri atın ve belirli bir şekilde tepki verme nedenlerinin ve sonuçlarının temelini göz önünde bulundurarak problemi biraz daha uzun düşünün.
- Alternatifleri göz önünde bulundurarak önyargınızı yıkmaya çalışın ve konuyu objektif bir açıdan değerlendirin.
- Duygularınızı kapının dışında bırakın ve inançlarınızdan, tutumunuzdan, düşüncelerinizden ve kişisel deneyimlerinizden arınarak kararlarınızı verin çünkü tüm bunlar duygularınızı yansıtır.
Yazar: Christopher Dwyer
Çeviren: Merve Gültekin
Kaynak: psychologytoday
Düşünbil Portal’da yayımlanan, Düşünbil yazar ve çevirmenlerine ait herhangi bir yazı, çeviri, makale ve haber izin alınmadan basılı olarak ya da internet ortamında kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz. İzinsiz kullananlar hakkında hukuki yollara başvurulacaktır.
Düşünbil Portal’da yayınlanan tüm özgün yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.
